امير حمزه خان شينواري
د حمزه بابا د پلار نوم ملک ميرباز خان ،قام شينواري کلے لواړګے تاريخ پيدائش۱۹۰۷ءاو د مړنې کال ۱۹۹۴ء دے۔
امير حمزه خان شينواري چې په ادبي دنيا کښې د حمزه شينواري په نوم ياديږي نه صرف يو مقتدر همه جهت عملي اؤ ادبي شخصيت يو مشهور معروف قادرالکلام شاعر يو صاحب طرز او مايه ناز اديب يو جليل القدر او جيد عالم يو کامل فن او رفيع الشان مفکر او يو برګزيده او عظيم صوفي دے،بلکې يو دبستان يو ځلنده عهد يو منفرد مکتبه فکر ،يو متحرک ادبي تحريک يو زمانه ساز او تاريخ ساز شخصيت يو عملي ادبي ټولنې او د يو تنقيدي او تحقيقي ادارې نوم دے۔شلمې پېړۍ ته کۀ مونږ د علم وفن پېړۍ وئېلے شو په دې پېړۍ کښې بې شماراصناف متعارف شول لکه ډرامه،ناول،سفرنامه،رپورتاژ،تکل،خودنوشت، سيرت او داسې نور د هيت او ماهيت په لحاظ قسما قسم تجربې ؤشوې۔حمزه بابا هم د خپل عصري شعور او عملي پس منظر تر مخه په دې تجربو کښې برخه اخېستې ده۔
د حمزه بابا شعري مجموعې د زړۀ اواز،غزونې،يون، بهير ژوند او يون،پرې وويني،سپرلے په آئينه کښې، سلګۍ او اسويلي دي۔
او نثري مجموعې ئې دا دې تجليات محمدي،نوې چپې، ژوند،انسان اور زندګي،د خوشحال خان خټک يو شعر،تسخيرکائنات،تذکره ستاريه،د حجاز په لور،انسان او خدائي،وجود اور شهود،انا او علم،انساني انا او پوهه،د انا اور علم پښتو ترجمه ده،د شعري او نثري مجموعو دې طويل فهرست ته چې ؤکتے شي،په اسانه اندازه ؤلګي چې حمزه بابا څومره لوۓ شاعر او اديب ؤ۔
خو حمزه بابا له شهرت د هغۀ غزل ورکړے دے،او په دې لړ کښې هغه په ګنو القاباتو باندې ياد کړے شوے دے لکه رئیس المتغرلين،سلطان المتغزلین د غزل پلار، د غزل بابا وغيره باندې مانځلی شوی دی - چونکې زمونږ پروګرام په غزل دے ،زۀ به ځان د حمزه بابا غزل پورې محدود ساتم،د پښتو هر نوے شاعر چې د شعر ابتداء کوي د غزل نه کوي،خو ډېر کمو ته معلومه ده چې غزل ليکل پل صراط نه تېرېدل دي،د پروګرام په ابتداء کښې ما د غزل ځېني خصوصيات په ګوته کړي ؤ،دلته څۀ مزيد نورو خبرو اضافه ؤکړم غزل Lyrical Poetry ده غزل د لوستلو د پاره نۀ دے ليکلے شوے،دا په محفلونو کښې موسيقۍ سره اورېدو د پاره ليکلے شوے دے،په دغه محفلونو کښې چې څنګه غزل خوښ کړے شوے دے،هغه د دې معيار ګرځېدلے دے،د خوشحالۍپه نسبت د درد اثرات دېرپا وي،په محفل کښې ډېرو خلقو کښې مشترک جذبات غم ،درد،عشق ،هجر،وصال،ژوند مرګ،شراب نوشي،غم جانان،اخلاقيات،تصوف، رندانه خيالات،په زاهد او ناصح باندې طنز طعن کول دي،دا قسما موضوعات چې په څومره نفاست او نزاکت سره تړلے شي هغه به ښه غزل شمارلے کېدۀ،اوس په غزل کښې نور موضوعات لکه سياست ،غم دوران فلسفه هم شامل شوه۔او په پښتو غزل کښې پښتونيت او حميت ئې اضافي خصوصيات دي ،خو اوس هم په غزل باندې د نزاکت او تغزل کونډه زوړنده ده،کله هم چې د غزل زمکه شډله شوي ۔فکر دروند شوے او سپور شوے دے استادانو هغه غزل د غزل فهرست نه بهر کړے دے۔
ستر محقق او نقاد دوست محمد کامل صېب د حمزه بابا د غزلو په مجموعه “يون ” باندې صفحه نمبر ث باندې د حمزه بابا د غزل په فن داسې رڼا اچوي “لۀ فني نقطه نظره قطع نظر له رسمي تنقيده چې ما ته کوم څير په دي مجموعه کښي څۀ خو نقصان ده ښکاره شو هغه دا چې ځېنو ځايونو کښې تفکر د شاعر په ذهن تر دې حاوي شوے دے چې په اثر کښې د فن نخښه نخښانه لټول د قاري د پاره ګران کړي دي۔
ډاکر اقبال نسيم خټک په خپل کتاب غزاونې کښې په صفحه نمبر ۲۹ باندې ليکي “اوس نه خو غزل سخن برزنان ګفتن ته وئېلے او د عشق و محبت سندرو ته بلکې په غزل کښې اوس هر قسما مضامين لکه اخلاقي،رزميه،فلسفه، صوفيانه وغېره ځائيدلے شي،خو حقيقت دا دے چې د غزل نازک مزاج د درنو مضامين بار نۀ شي برداشت کولے،خو لږ اختلاف سره دا وائيم چې دروند تفکر او دروند تخيّل په غزل باندې بار کيږي،نه چې هر کله دا مهارت،نفاست او نزاکت سره تړلے شي،دا د غزل حسن جوړ شي،او کله چې دا صرف تفکر او تخيّل پاتې شي او د شعر نه شعريت ؤځي دا شعر د غزل په نازک وجود باندې بار شي۔
د حمزه بابا په غزل کښې د تغزل او تخيّل ډېرې اوچتې اوچتې نمونې موجود دي د حمزه بابا غزل نه چې کوم نقصان رسېدلے دے،هغه هغۀ په ژوند کښې د غزل پلار وئېلو په سبب دے،يو خو هغه دخپل غزل نه مطمئن شو په فن کښې اطمينان د فن مرګ دے،فن لۀ پاره تجسس او د روح ناقرارې ضروري ده،بل بابا لۀ خپل منصب برقرار ساتلو لۀ پاره د تصوف سنجيده مسائل او فلسفه په غزل کښې بيانول او د غزل مقدار ئې زياتول شروع کړل ،د غزل لوازمات ئې په نظر کښې ؤ نۀ ساتل۔خو بابا د غزل ډېر لوۓ خدمت کړے دے ،کله چې د سکهانو په دور کښې د شاعرانو مخه د چاربېتې په طرف شوه ،غزل بېخي ګوټ ته شو،نو دا حمزه بابا ؤ چې هغۀ د غزل په مړ وجود کښې بيا ساه واچو،نن غزل بيا د پښتو د شاعرۍ په اصنافو کښې سرخېل دے۔
ناوې کېدو جوګه اقباله د پښتو غزل شو
افسوس دے دا چې باباګانو لارې ؤنيولې
(د حمزه بابا په مرګ)
کۀ غزل څوک قديم او جديد کښې وېشي دا خبره درسته نۀ ده غزل يو روايتي صنف دے په دې کښې خيال او مضمون نوے ځائېدے شي خو د دې چوکاټ او لوازمات به هغه زاړۀ وي کۀ لۀ دې نه انحراف ؤکړے شي غزل به غزل پاتې نۀ شي،مثال په توګه ټپه او ټپه ايزه ،کوم خيالات او خبرې د ټپې په دويشت سېلابونو کښې شوي دي هغه لا اوسه چا په ټپه اېزه کښې بيان نۀ کړل،خامخا ئې د ټپے شکل وران کړو۔چا چې بابا ته د قديم او جديد پل وئېلي دي سمه نۀ ده۔دا د غزل اسلوب دے چې هغه پکښې ځېني جديد خيالات داخل کړي دي۔ دا د وخت بدلېدو سره نوي رحجانا ت په هر صنف کښې داخلیږي – شاعر د ماحول نه تاثرات اخلي – د حمزه بابا د عصر تقاضا دغه وه
د حمزه بابا د غزل مضامين پښتونيت ،حسن، عشق،مذهب،اخلاقيات،اجتماعي افکار او تصوف دي۔په تصوف کښې رحمان بابا خداۓ سره د خپل د عشق اظهار په ساده انداز کښې کړے دے۔حمزه د تصوف مختلف مقامات بيان کړي ځکه ترې غزل په بعضې ځايونو کښې پچيلے شوے دے۔لکه دا شعر
دا احساس دے د خودۍ کمر زما
دے په ښکته کۀ شته پورته پر زما
داسې ډېر غزلې د حمزه بابا په غزلو کښې موجود دي خو زۀ په دې يو نمونه باندې اکتفا کوم چې فکر فلسفه پکښې شتے خو تغزل بېخي نۀ لري
کۀ کيفيت څوک د وجود غواړي
وجود هغه دے چې نمود غواړي
ډېر وجود نه دي ممتاز وبله
هر یو صفات څه حدود غواړي
وي تصادم به ئې په وخت د نمود
داسې حالت چې هست و بود غواړي
وجود خو يو دے ناممکن ئې کثرت
خو په کثرت کښې خپل نمود غواړي
خو بل طرف ته د حمزه بابا په کلام کښې د غزل داسې داسې اعلیٰ مثالونه هم موجود دي
غزل
دريغه وحشت مې ابادي ته د صحرا راولي
ګوره خبر کۀ مې اشنا په تماشا راولي
خوي د اشنا کله ژړا کله خندا راولي
بس خو حاصل د مينې دا دے چې سودا راولي
په پسرلي کښې ارمانونه پخواني شي پيدا
داسې موسم دے چې فنا ګلونه بيا راولي
د خپلو مستو شرابي سترګو نه ؤکړه تپوس
هغه کوم څيز دے چې زبان ته مې خطا راولي
د شډل حسن سره ښۀ شوه ګران فروشه ځواني
چې سر وهل ورته زر ځل يوه ادا راولي
هغه نمر مخي نن وعده چې د ماښام کړې وه
ګورم کوم نمر دے چې په ستورو به رڼا راولي
نۀ شي کېدے کۀ غواړم نه غواړمه شپه د وصال
هغه ظالمه چې د ځان سره صبا راولي
سر مې در ځار هغه رېبار ته دي ماله سره
بې د رقيب نه د حمزه چې دلبربا راولي
غزل
د ستم نخښي د روانې زمانې ساتمه
زۀ په لېمو کښې بوږنېدلې افسانې ساتمه
ساده اشنا رانه ضامن هم د وفا غواړي
هم ئې تاکيد دے چې به راز د یارانې ساتمه
داسې هم راشي چې ؤ نۀ څښي او مدهوشه اوځي
ځکه زۀ بېرته دروازې د مېخانې ساتمه
شمعې مخ پټ کړو په فانوس کښې په خندا ئې ؤ وې
چې زۀ پرده د کمه همته پروانې ساتمه
تسپې په لاس کښې په زړۀ نوم پرې د اشنا يادَؤم
رشته په منځ کښې د کعبې او بت خانې ساتمه
ساقي راواچوه شراب راته موسږېږې ولې
زۀ هغه رند يم خپلې پاکې پېمانې ساتمه
هغه حمزه يم چې اشنا د سمندر يمه زۀ
په هر صدف د تخيّل کښې دردانې ساتمه