حميد بابا
حميد بابا د پښتو د غزل يو بل پهلوان دے د حميد بابا په لاشعور کښې د رحمان بابا د غزل سادګي،رواني،سوز،درد او موسيقيت پروت دے، خو په شعوري طور باندې هغه د سبک هندي تشبیه در تشبیه ،استعاره در استعاره ،ابهام ګوئي،مشکل پسندي مبالغه ګوئي ،خپله کړې ده۔د دې سبکونو ګډون د حميد بابا شاعري له يو نوۓ رنګ ورکړے دے۔د حميد بابا په غزل کښې سوز درد هم شته دے او رنګيني هم۔په پښتو شاعرۍ کښې د سبک هندي ابتداء د حسين نه کيږي،حميد بابا د حسين روغي روغې
غزلې خپلې کړې دي خو وروستني شاعران د حسين د شاعرۍ ناخبره پاتې شوي دي،هغوي حميد بابا د دغه سبک امام ګڼلے دے،رحمان بابا د شاعرۍ اثراتو لۀ کبله د حميدبابا غزل د حسين په نسبت زيات د درد او سوز نه ډک دے شيرني او حلاوت پکښې ډېر دے،د رحمان بابا د غزل مطلع ده۔
خدايه زړۀ د رقيب نرم په احسان کړې
ماله ياره يار له ما سره يکسان کړې
د حميد بابا ئې پېروي داسې کړې ده
ربه زړۀ د رقيب نرم په احسان کړې
دا هندو راباندې څۀ خو مسلمان کړې
د حيسن مطلع ده
الهي په خپل کرم د مينې راز را
دانجام مشکل منصب مې په اغاز را
د حميد بابا مطلع ده
الهي د محبت سوز ګداز را
په دا ا ور کښې د سهي سمندر ساز را
د حيسن د غزل مقطع ده
یہ د حيسن محموده مدحه دې رانۀ شي
پابوسی د عاجزۍ زما ایاز را
د حميد بابا مقطع ده
د حميد محموده رائيشه پخپله
کمینۍ لره کمال زما اياز را
خو د کلاسک په دور د چا په مصرعه ،شعر ،غزل باندې غزل وئېل هنر ګڼلے کېدۀ عېب نۀ ؤ،دې ټولو د يو بل نه مضامين اخېستي دي،يواځې حميد دا کار نۀ دے کړے د ټولو نه زيات تضامين محمدي صاحبزاده او قنبر علي خان کړې دي۔
حميد بابا په کال زرپېنځۀ اويا هجري۱۰۷۵ه کښې په ماشوګګر کښې پيدا شو،چې هغۀ ديوان تدوين کؤنکي سيد انوارالحق ،صديق ﷲ رښتین،خواجه محمد سائل،زلمے هېواد مل ،او ډاکټر راج ولي شاه خټک ټول پرې متفق دي،حميد بابا خپل څلورم تصنيف شرعة الاسلام په کال يولس سوه ۱۱۴۸ه کښې سر ته رسولے دے،تر دغه وخته پورې ئې ژوند يقيني دے۔
د خوشحال بابا نه وروستو حميد بابا دوئيم شاعر دے چې د اشعارو ترجمې ئې په انګريزي،روسي،عربي او اردو کښې شوې دي،د حميد پېروکارانو په موشګاف باندې ياد کړے دے،د سبک هندي ابتداء د حسين نۀ کيږي او په تخيّل کښې کاظم خان شيدا ډېر اوچت پرواز ؤکړي،خو د حميد په کلام کښې تکرار ډېر کم په نظر راځي،د غزل اشعارو ئې تعداد ئې زيات نۀ دی د بحر او قافې ډېر زيات خيال ساتي،قافې ئې عموماً ډېر زياتې چستې وي،د غزل په هر هر شعر باندې ئې خپل وس کړے وي،خپل هر غزل ئې
لکه ناوې سينګار کړے وي،د حميد بابا هر غزل انتخاب دے،د سبک هندي د
ا ستادۍ شمله د حميد بابا نه زياته د بل چا په سر باندې خوند نۀ کوي،د رحمان بابا په شان حميد بابا پسې هم د شاه ګردانو يو لښکر دے،په دې جديد دور کښې هم په غزل کښې د خوشحال بابا،د رحمان بابا او د حميد بابا اثرات په شاعرانو ليدے کيږي،څوک هم د دعویٰ نۀ شي کؤلے چې د هغۀ غزل کښې به د دې استادانو عکس نۀ ليدے کيږي،د غزل تصوير په دغه رنګونو ښائسته او مکمل کيږي۔
د حميد بابا په غزل کښې د متلونو ډېر ښکلے استعمال موجود دے۔د محاورې ئې صحيح استعمال کړے دے،د پښتو سوچه الفاظ پکښې په نظر راځي،د حميد بابا د عشق مجازي د شعرونو څۀ صوفيانه تحويل نۀ کيږي پښتو ،غيرت ،ننګ پت چې د پښتو کالي دي ستائېلے شوي دي۔په اخلاقياتو او په اخلاقي قدرونو باندې ډېر اشعار وئېلي دي،حميد بابا د خپلو غزلو ښۀ للون کړے دے، زلمي هېوادمل د حميد بابا د ديوان د مرتب کؤلو دوران کښې ځېني داسې غزل راخېستي دي چې حميد بابا شاید ترک کړي وي،هر شاعر له پکار ده،چې هغه دې د خپل انتخاب کلام چهاپ کړي،ځکه چې اصل شے معيار دے مقدار نۀ ،حميد بابا ډېر پخوا مونږ ته دا سليقه ښودلې ده،د حميد کلام نمونه
غزل
کۀ هزار ځله په خېرو په سکون شم
خو چې يار په سترګو ؤ وينم مفتون شم
نيم جواب د ترکو نۀ شم ورکولے
کۀ په عقل ارسطو يا افلاطون شم
د مهرو يو خوا به نۀ کرم لۀ خوا لرې
کۀ هر څو لکه فلک سر و زنګون شم
چې مې قد د الف قد د لاس همسا شه
سم قامت ولاړ لۀ ذوقه لکه نون شم
سهېدي په يوه ځاۓ نۀ شم لۀ غمه
دا چې زۀ کله درون کله بيرون شم
چې ئې دم لۀ غمه نۀ خېژي په عشق کښې
حق حېران د عاشقانو په ژوندون شم
د نرګس په څېر لۀ مخه د ګلونو
سترګې کوري کړم لۀ شرمه سرنګون شم
چې د عشق په جهل ځان وژني وګړي
کشکې زۀ عبدالحميد هغه پښتون شم
غزل
دا زما لۀ خلې فرياد د عشق په زور ځي
کۀ لمبه د تنارۀ لۀ خلې د اور ځي
د وصال په طمع تريخ راته ژوندون شۀ
سپور خوراک تر ستوني کله دخوش خو ر ځي
د اشنا د منګرو زلفو په خيال کښې
مو ي په موي راباندې زهر د منګور ځي
د نوخطو په وعده باندې زړۀ مۀ ږده
هغه ورک شي چې په شپه د اور په لور ځي
چې نظر د ساده روبو نيوے نۀ شم
هم په دا سبب زما د سترګو تور ځي
د منصور په څير به سپين سپېځلې وائيم
کۀ په قطع مې سر ومال په دغه تور ځي
دا خو زۀ د زلفو خيال په زړۀ ملال کړم
ګڼۀ زهر د مار کله په مار خور ځي
کۀ هر څو ئې ټولوم په صبر و ذهد
دا په ښکليو مئين زړۀ راڅخه خور ځي
زۀ هغه کار و کردار پېغور ګنمه
چې و ما وته پرې د عشق عار و پېغور ځي
ستړے کيږي مئین زړۀ په فرياد کله
لکه دود هسې د اور په لمبه سور ځي
هومره بخت کله حميد لري ناصحه
چې د عشق په تور تړلے وي سرتور ځي
د حميد بابا په شاعرۍ کښې بار بار د خال و خط ذکر دے،چې ئې رنګ په رنګ تشبهات او استعارې ئې ورله استعمال کړ دي۔چې د قادر الکلام ئې ثبوت دے خو اعتدال ښۀ صفت دے ،تکرار په سړي ښۀ نۀ لګي۔