احمد شاه ابدالي
حبيبي صېب په پښتانۀ شعراء کښې د احمد شاه بابا په حقله ليکي چې احمد شاه په خټه سدوزے پښتون ؤ،د پلار نوم ئې زمان خان او د نيکۀ نوم دولت خان ؤ،په کال ۱۱۳۵ه کښې په هرات کښې پيدا شو ،کله چې ۱۱۶۰ ه کښې نادر شاه قتل کړے شو ،احمد شاه بابا قندهار ته راغے دلته په شير سرخ کښې پښتنو مشرانو په يوه جرګه کښې خپل بادشاه ؤمنۀ،احمد شاه چې کله بادشاه شو ټول پښتانۀ ئې يو ځاۓ کړل،افغانستان ،بخارا،خراسان او هندوستان ئې فتح کړل،احمد شاه بابا په هندوستان نهه حملې ؤکړې ،اخر ئې دهلي ښار ؤنيولو۔د مرټيانو لس لکهه فوځ ته د پاني پت په مېدان کښې په شپتۀ زرو افغانانو باندې ماتې ورکړه،دا جنګ د دنيا په لويو جنګونو کښې حسابيږي،د احمد شاه بابا جوړ کړے حکومت تر نولس سوه اته نوي پورې قائم پاتې شو، احمد شاه بابا د جمعې په شپه په ۲۰ رجب په ۱۱۸۰ه وفات شو او په قندهار کښې ؤسپارلے شو،دا شير سرخ واقعه د امير عبدالرحمن د سوانح عمرۍ نه اخيستے شوې ده۔
خو ډاکټر شير زمان طائرزے په خپلې يوه مقاله کښې چې ظهورونه نومې کتاب کښې چهاپ ده،دې مقالې لۀ پاره ډاکټر صېب شپږ زمان طائرزي ويشت کتابونه کتلي دي،خو بنيادي ماخذونه ئې دوه کتابونه دي،نمبر ۱ تاريخ احمد شاهي چې د احمد شاه بابا منشي محمود الحسين هراتي ليکلے دے،د فارسۍ کتاب په دوه جلدونو مشتمل دے،چې د پېښور ايريا سټډي سنټر کښې موجود دے۔او دوئيم کتاب دے شاهنامه احمديه دا د احمد شاه په فرمائش باندې د مرغز حافظ نومې شاعر ليکلے دے دا منظوم کتاب دے۔چې د پښتو اکېډيمۍ په لائبريرۍ کښې موجود دے۔ډاکټر صېب د پيدائش په مقام باندې حبيبي صېب سره اختلاف لري د هرات په ځاۓ ملتان ليکي مخکښې ليکي په کال ۱۷۳۸ء کښې چې نادر شاه قندهار فتح کړو د جيلونو دروازې ئې پرانستلې په دغه قيديانو کښي د احمد شاه بابا مشر ورور ذوالفقار او احمد خان هم شامل ؤ،د محمد زمان ملک د وفات نه وروستو دواړو ورڼو قندهار ته مير حسين څخه د کورني جنجالونو په سبب پناه راؤړې وه،مير حسين غلجے ؤ،د غلجو او ابدالو تر مېنځه دشمني وه،لۀ دي وجهې نه ئې دواړه وروڼه ئې په جيل کښې واچول۔هغه وخت احمد شاه پنځلس کلن ؤ،د جيل نه چې خلاص شو وروستو احمد شاه د نادر شاه په فوج کښې بهرتي شو،احمد شاه بابا د څلورو زرو افغانانو قوماندان ؤ۔کله چې نادر شاه د محمد قلي خان د لاسه وژلے شو،نو بې سره ايرانيانو په افغانانو باندې بريد ؤکړو،او لوټ مار ئې شروع کړو۔احمد شاه دغه وار خطا افغانان په ايرانيانو باندې واچول اوپه تيخته ئې مجبور کړل۔احمد شاه د خپل زوړ بادار ټبر په خپل حفاظت کښې واخيستل او ډاډ ئې ورله ورکړو۔هغوي ورله د کوه نور ډبره چې نادر شاه د ډيلي په لوټ کښې راؤړې وه،په تحفه کښې ورکړه،احمد شاه هغه خزانه چې د نادر شاه د بدرګۍ لاندې د کابل او پنجاب نه قندهار په لارې خراسان ته تلله په خپله قبضه کښې واخيستله چې وروستو ئې فوجي اخراجاتو له پکار راغله،احمد شاه بابا د مار زندان نه تر ګرشيک پورې د قندهار د راتلو په اوان کښې څلور حملې وتمبولي،داسې احمد شاه بابا د يو اتل په شکل کښې قندهار کښي داخل شو،ډاکټر شير زمان طائرزے ليکي چې په تاريخ احمد شاهي او شاهنامه احمديه دواړو کښې د شير سرخ د واقعې ذکر نۀ شتے۔
احمد شاه بابا د بادشاهۍ پيشګوئي صابر شاه عرف مستان خان کړې وه،او شاهنامه احمديه کښي ليک ده چې دا پيشګوئي د څوکنو مياں عمر کړې وه۔
د احمد شاه بابا ديوان په درېو اشکالو کښې دے،يو بابا د بادشاهت په څلورم کال د هغې مخې مرتب کړے شوے دی ،دوئيم پښتو ادبي ټولنې لۀ خوا د حبيبي صېب د عالمانه مقدمې تحت خپور کړے شوے دے،او درېم پښتو اکېډيمۍ په ۱۹۶۳ء کښي چهاپ کړے دے۔په وروستو دواړو کښې هغه خام غزلې هم شامل دي چې بابا په خپل د مخې مرتب کړې ديوان کښې نۀ دي خوښې کړي۔
احمد شاه بابا د بادشاهت نه مخکښې تخلص احمد او احمده استعمال کړے دے ،او د بادشاهت نه وروستو احمد شاه استعمال کړے دے،په سبک باندې د رحمن بابا او خوشحال بابا دواړو دے خو سلاست ئې د کلام د هغوي نه کم دے۔د شاعرۍ موضوعات ئې مذهب،معرفت،تصوف،د وطن مينه ننګ پت او عشق دي،د عشق لفظ ئې په کلام کښې دومره ځله استعمال کړے دے چې بل شاعر نۀ دې استعمال کړے۔
غزل
ستا د عشق د وينو ډک شو ځيګرونه
ستا په لاره کښې بائېلي زلمي سرونه
تاته راشمه زړګے زما فارغ شي
بې لۀ تا مې اندېښنې د زړۀ مارونه
کۀ هر څو مې د دنيا ملکونه ډېر شي
زما هېر به نۀ شي ستا ښکلي باغونه
د حميد او د فريد دور به بيا شي
زۀ چې ؤکاندم په هر لورې تاختونه
کۀ تمامه دنيا يو خواته بل خوائې
زما خوښ دي ستا خالي تش ډګرونه
احمد شاه به دغه ستا قدر هېر نۀ کا
کۀ ؤنيسي د تمام جهان ملکونه
غزل
څۀ شوه زۀ کۀ په ظاهر صورت زهير يم
چې د خپل يار نظر شته په زړۀ امير يم
بړائي هرګز په خپله لوئي نۀ کړم
هميش ستا د قدمونو دامنګير يم
کۀ مې برق د سپېني تورې بيا برېښنا کا
ستا په مهر په هر لورې عالمګير يم
وبل لورې ته مې هيڅ مخ مخے نۀ شتے
ياره زۀ چې ستا و در ته تل فقير يم
د رقيب لۀ لاسه ژاړم و تاته
د بیلتون په توره شپه احمد زهیر یم