رحمان بابا
رحمان بابا په قام غوريا خېل مهمند ؤ۔د پلار نوم ئې عبدالستار ؤ،په بهادر کلي کښې پيدا شوے او په هزار خانې کښې خخ دے۔د اکثرو محقيقنو خيال دے چې دې په کال ۱۰۶۳ه زر شپېتۀ کښې پيدا او کال ۱۱۲۳ه يولس سوه درېشت نه وروستو وفات شوے دے۔خو سمه خبره دا ده چې د رحمان بابا د ديوان د داخلي شهادتونو له رويه رحمان بابا د شاه جهان په دور کښې پيدا د اورنګ زيب په دور کښې ځوان او شاه عالم په دور کښې وفات شوے دے۔په عام اولس او په ادبي محفلونو کښې دا بحث عام وي۔چې پښتو ژبې لوۓ شاعر څوک دے رحمان بابا او کۀ خوشحال خان باباعام اولس خو دا منلو ته تيار نۀ دے چې د رحمان بابا نه هم لوۓ شاعر څوک کېدے شي،د رحمان بابا شاعري د پښتو ن اولس به مزاج برابر ده،ځکه چې پښتون په خداۓ ،خداۓ په رسول په مذهب مئين دے صوم صلواۃ پابند دے۔د رحمان بابا شاعري پاکيزه شاعري ده دا په جومات کښې ،حجره کښې او د انغري په غاړه وئېلو کښې هيڅ باک نۀ لري۔ځکه په دې کښې هر وخت درس وي،اخلاقياتو تعليم وي،او انداز ئې شاعرانه وي،د نورو اکثره شاعري د زلفو شونډو او سترګو نه ګېر چارپېره ګرځي،ځکه پښتون اولس رحمان بابا لۀ د ټولو نه لوۓ شاعر ګڼي۔
خو اديبان په دې خبره باندې پوهېږي تر څو پورې د غزل سوال دے د رحمان بابا غزل د خوشحال بابا غزل نه ډېر غوره دے ځکه چې د رحمان بابا غزل کښې عشق ،درد،رواني، غنايت،ډېر زيات دے،د غزل د لوازاماتو پوره خيال ساتي،د خوشحال بابا لهجه کرخته ده اکثر داسې الفاظ استعمال کړي چې د غزل په نازک مزاج باندې بار محسوس کيږي،خو کله چې د ټولې شاعرۍ خبره شي د رحمان بابا شاعرۍ د يکسانيت ښکار ده او د خوشحال بابا په شاعرۍ کښې رنګارنګي ده،د موضوعاتو فراواني ده ۔په دې لحاظ خوشحال بابا د دنيا په څو لويو شاعرانو کښې شمارلے کيږي،د رحمان په تصوف ،اخلاقياتو،اخلاص او عشق باندې ډېر څۀ ليکلي شوي دي،رحمان با با د تصوف بادشاه دے،هغۀ په ساده الفاظو کښې خداۓ سره د مينې اظهار کړے دے مسائل نۀ پيدا کوي چې حل کؤلے ئې ګران وي،رحمان بابا د خواجه حافظ نه متاثر دے،خو د حافظ په شاعرۍ کښې شوخي ده،د رحمان بابا په لهجه کښې درد او عاجزي ده چې هغه د بل شاعر نۀ ده نصيب شوې۔
د غزل يو تعريف محبوب سره خبرې کول دي،رحمان بابا د غزل دنيا داسې مسخر کړې ده۔ چې کله کله هغه د خبرو په انداز کښې شعر کول شروع کړي ۔دا په ظاهره خو ډېره اسانه ښکاري خو په دې رنګ غزل ليکل ګران کار دے،دا يو دوه شعرونه ئې مثال دے۔
تۀ جور و جفا کړې زۀ ژړا کوم دلبره
ستا کۀ دغه نۀ وے دا به هم نۀ وے زما
يو دې ستا ماڼې شي بل غرور د رقيبانو
وار په دار مې وژني کله هغه کله دا
رحمان بابا تۀ دا احساس شوے ؤ چې د هغۀ کلام اعجاز دے ځکه هغۀ په غيب اللسان باندې ياد کړے شوے دے،د رحمان پېروي ډېره زياته شوې ده خو څوک هم د هغه مقام ته نۀشي رسېدلے ۔د رحمان بابا په شان لۀ عشق او په غزل کښې مشق هيچا نۀ دے کړے - د پښتونخواه ډېرو شاعرانو ئې پېروي کړې ده۔ ۔د رحمان بابا د غزل تعريف چې څومره ؤکړے شي کم دے۔
غزل
زۀ دا هسې ديوانه او مجنون چا کړم
لۀ رواجه لۀ رسومه پيرون چا کړم
نۀ پوهېږم چې دا چا رې په ما څوک کا
لېونے د خپل نګاه په افسون چا کړم
کومې سترګې کوم باڼۀ کومه غمزه وه
ډوب شهيد غوندې په خاک او په خون چا کړم
توان توفيق خو د فتنو راڅخه نۀ ؤ
په فتنو د تورو سترګو مفتون چا کړم
رحمان هيڅ له خپله ځان خبر نۀ يم
چې دا هسې رنګ زبون و مخزون چا کړم
غزل
تۀ چې مخ د پرې ،سترګې د اهو کړې
نۀ پوهېږم چې اهو ئې کۀ جادو کړې
دعا ګوي چې د چا ومري څۀ ښادي ده
تۀ په څۀ زما و مرګ وته ارزو کړې
په محراب د عاشقانو کاڼي اوري
تۀ چې چين د جبين غوټه په ايرو کړې
تا چې رنګ د ګلو واخيست زۀ پوهېږم
زرغونه به په چهره زما ګنګو کړې
ستا له ډيره ډېره جوړه معلوميږي
چې به ما په خپلو وينو کښې لاهو کړې
کۀ يو ځله تور زلفې کړې پرېشانې
خاکستر به په چمن کښې کشمالو کړې
درست جهان به قاف تر قافه معطر شي
که یو ځله شانه ګډه په ګېسو کړې
ستا د زلفو مار خوړلي به روغ نۀ شي
کۀ افسون د مسيحا ورباندې پُو کړې
لاس و پښې دې بې زيوره ښائسته دي
څۀ منت به د پائېلو د باهو کړې
کۀ سوزن د بڼو راؤړي تار د زلفو
د رحمان د زړګي زخم به رفو کړې
غزل
کہ ډوبېږم پہ اوبو کښې پہ اور سوزم
د سرو شونډو پہ اتش او اب خوښ یم
چې د یار د خط و خال نخښې پکښې وي
زوړند سر پہ مطالعہ د کتاب خوښ یم
د ریا تر ناقبولہ عبادتہ
د ساقي پہ مئیو مست و خراب خوښ یم
د طوبی د ونې سېوری مې خوښ نہ دے
ستا د مخ پہ لمبو سوی کباب خوښ یم
خاموشي کہ ہر څو لویہ مرتبہ دہ
زہ د یار سرہ پہ سوال وجواب خوښ یم
د یار ډېرې غم خورۍ یم عاجز کړے
رحمان ځکہ پہ خوردن د شراب خوښ یم