خوشحان خان خټک
په خوشحال بابا باندې ډیوه ريډيو څلور پروګرامونه کړي وو،چې ډېر کم وو،د خوشحال بابا ژوند دومره ګڼ اړخېزے دے چې په هغه باندې څوڅو پروګرامونه کم دي،خوشحال خان بابا په کال ۱۰۹۱ه کښې يو اوږد مثنوي نظم ليکلے دے،په هغۀ کښې یې خپل تاريخ پيدائش پخپله ښودلے دے۔
د هجرت زر دوه وېښت سن ؤ چې زۀ راغلم په جهان د خوشحال خان د پلارنوم شهباز خان چې ځوۓديحیٰ خان ۔ځوؔۓ د ملک اکوړ او داسې دا سلسله تر کرلا نړ پورې رسي۔
خوشحال خان يؤلوۓ شاعرسترليکونکے،عالم، مورخ،سردار،سپاهي،ښکاري،طبيب،منجم،
دانشور،سياست دان،سېلانے،چې خداۓ خبر نور څۀ څۀ ؤ،دومره علمونه ،کسبونه،هنرونه، په يو کس کښې جمع کېدل کۀ محال نۀ ؤ ګرانه خبره ده، خو زۀ به خپل ځان د هغه تر شاعرۍ او بيا خصوصاَ غزل پورې محدود ساتم ځکه چې زمونږ پروګرام په غزل دے ،د خوشحال بابا نه وړاندې روښانيانو په پښتو شاعرۍ خصوصاً په غزل کښې ډېر لوۓ کار کړے دے،خو دا هر څۀ په رشيد آباد هند کښې محصور پراتۀ وه،په پښتونخوا کښې د ارزاني ،مرزا،او دولت نه علاوه څوک ډېر نۀ وو خبر ،روښانيانو په غزل کښې مافوق الفطرت د لا مکان او نورو جهانونو خبرې کړي وې،چې کومو باندې پوهېدل د يو عام وګړي له اسان نۀ وو،خوشحال بابا په خپل غزل کښې د هډوکو او غوښې نه جوړ انسان سره مينه کول بيان کړې ده، لۀ دې نه علاوه ئې د فارسۍ غزل د روايت برعکس نسواني حسن ئې په خپل غزل کښې ستائېلی دی،د خوشحال خان خټک په غزل کښې حسن،عشق، درد،غم،رندګي، تشبهات،استعاره،صنائع بدائع،چې د يو ښۀ غزل خوبۍ دي ټولې موندے شي،د خوشحال بابا په شاعرۍ کښې مضامينو دومره فراواني ده چې د پښتو ژبې بل هيڅ شاعر څخه نۀ شتے۔خوشحال خان بابا د دنيا په يو څو لويو شاعرانو کښې شمار دے،تصوف ، اخلاقيات،قاميت،پند،منظرکشي په هر قسم موضوع باندې د هغۀ قلم زغلېدلی دے۔او داسې اشعار ئې وئېلي دي چې سړے ورته حېران پاتې شي۔
خوشحال بابا خپلو ځامنو ته هدايت کړے دے او په مختلفو موضوعاتو او په اضنافو باندې ورته د شعر تلقين کړے دے۔دا سې د خوشحال بابا کورنۍ د يوې اکېډيمۍ شکل اختيار کړے دے،صدر خان د ادم درخانۍ قېصه د مثنوي په شکل کښې ؤليکي، عبدالقادرخان د تصوف لار اختيار کړې،اشرف خان د وطن او قام کورنۍ په هجر کښې سوي سوي ساندې ؤ وائي،سکندر نزاکت له په خپل شعر کښې ځاۓ ورکړي،ګوهر خان قلب السېر ؤليکۀ۔
د خوشحآل بابا ځامنو او نوسو خوشحال بابا خپل استاد ګڼلے دے،کۀ هر څو کامګار او کاظم خان شيدا د حميد بابا د لارې لار وي وو،رحمان بابا د سهل ممتنع،حميد بابا د نازک خيالۍ استاد ؤ، خو
دا هر څۀ په جمع دخوشحال بابا په شاعرۍ کښې موندے کيږي،پښتون له د يو قام تصور ورکول ،په پښتون ولۍ باندې د هر چا نه زيات غږېدلے دے، د مزاحمت او د باقاعده نظم ابتداء د خوشحال بابا نه کيږي،خوشحال بابا ښکار،طبابت تر دې هزل ګوي د خپلې شاعرۍ موضوع ګرځولے دے،چې په اسلامي او پښتنه معاشره کښې ورته په ښۀ نظر نۀ شي کتے،د خوشحال بابا ميړنتوب ،علمِ سخن،پښتونولي ،تدبر دي ټولو موضوعاتو باندې ډېر څۀ ليکلے شوي دي،خو زۀ به لږ مختلف موضوعات مخې ته راولم۔د احمد شاه رضواني نه علاوه غير خټکو شاعرانو ،نقادانود خوشحال بابا شعر شلمې پېړۍ نه مخکښې نۀ دے ستائېلے۔کۀ هر څو هغه د ټولو نه زيات د ستائېلو جوګه دے۔زۀ به تا سو ته هغه نقط په مخه راولم چې د خټک او سړبني شاعرانو يو بل ته بدې ردې وئېلي دي ،خوشحال بابا خپل د عصرپه شاعرانو په يو نظم کښې تنقيد کوي په دې کښې يو شعر دے
څوک پاؤی څوک نيم پاؤی دي
قلندر پکښې نيم سير
د خوشحال بابا نه وروستو اشرف هجري قلندر له په دې الفاظو يادَوي
نن په دا دور کښې ښۀ شاعران غواړي
کۀ دوه درې تنه دِګر يو قلندر دے
لۀ دې نه داسې برېښي چې قلندر د خپل د دور نمائنده شاعر ؤ،په هغه باندې د خوشحال بابا وېنا نيم سير وئېل ښۀ ؤنۀ لګېدل،او هغه داسې ليکلي دي
د پښتو ژبې مې اب ورکړو په شعر
د فارسۍ شعر چې نۀ وائيم افغان يم
نوے طرز مې پښتو ژبه کښې ؤکړه
د افغان په شاعرانو کښې سلطان يم
خوشحال بابا قلندر ته نيم سير ؤ وئېل او قلندر ځان ته د افغان د شاعرانو بادشاه ؤ وئېل ۔په خوشحال بابا باندې دا وېنا ښۀ ؤنۀ لګېده،او هغه بيا داسې ګويا شو
سل سړبني دي تر دا يوه غزل ځاريږي
نن چې دا پښتو ده کرلاڼي خوشحال وئېلې
چې خبره قام دارۍ ته شوه نو رحمان بابا هم د خوشحال بابا جواب ؤکړو ځکه چې رحمان بابا سړبنےدے د رحمان بابا شعر دے
يو خوشحال يو کم سل خټک نور په طبيعت کښې
ځار شه د رحمان سړبني لۀ يوه فرده
لۀ دې نه دا هم معلوميږي کۀ خوشحال بابا د رحمان بابا د شعر نه نۀ دے خبر خو رحمان بابا د خوشحال بابا د شعر نه خبر ؤ،کله چې د مقابلې دا سلسله ؤچلېده خټکو شاعرانو چې زيات تر پکښې د خوشحال ځامن نوسي او کړوسي وو،ټولو خوشحال بابا ته د پښتو ژبې شاعرانو سرخېل وئېل ،خو غير خټک شاعرانو د خوشحال بابا شعر د دې قابل ؤنۀ ګڼۀ،د خوشحال بابا په شعر باندې ټکونه ؤکړل خو په دوي کښې نجيب سرهندي او نواز خټک لۀ حده نه تېر شو،خو حقه خبره داده چې د رحمان بابا مقبوليت د خوشحال بابا نه هغه وخت ډېر ؤ او اوس هم ځېني خلق نۀ دي خبر چې خوشحال بابا دومره لوۓ شاعر ؤ دا خو په شلمه پېړۍ کښې د محققينو او د نقادانو په کاوشونو رڼه شوه چې خوشحال بابا د نړۍ په څو لويو شاعرانو کښې يو دے۔خو دلته به زۀ دا وائيم چې څومره جهتونه د خوشحال بابا دي هغه د هېچا هم نۀ شته۔دلته زۀ يو غزل چې د دولت لوانړي ،خوشحال بابا او حمزه بابا درې واړو په يو قافيه او په يو رديف وئېلے دے مخکښې ږدم او تا سو اندازه ؤکړئ چې د خوشحال بابا د شعر وئيلو استعداد څومره ډېر ؤ،قافيه او رديف د دولت لوانړي دي۔
د دولت لوانړي غزل
زۀ اول هم ديوانه وم ديوانه يم لا تراوسه
لۀ دلداره هم خانه وم همخانه يم لا تراوسه
لۀ طفيلۍ نه عشق وش وم جفاکش وم بلاکش وم
د دلبر د مخ په شمع پروانه وم پروانه يم لاتراوسه
چې داخل ديارپه صف شوم دتهمت په تيرهدف شوم
عام وخاص مې دواړه ؤلي نخښانه يم لا تراوسه
د شرين دلبر د لاسه ما شراب د عشق بې قياسه
څو بې حده ډېر مې ؤڅښل فرزانه يم لا تر اوسه
زۀ فقير دولت چې مست يم د اشنا په مينه مست يم
په ازل مې شراب څښکلي ديوانه يم لا تراوسه
د خوشحال بابا غزل
زۀ هم چرې فرزانه وم فرزانه يم لا تراوسه
تل بې خوده دېوانه وم دېوانه يم لاتراوسه
جدائي نۀشته وصال دے ځېني بعد هم خيال دے
لۀ هغۀ چې هم خانه وم همخانه يم لا تراوسه
چې راغلے په جهان يم خبر شوے په خپل ځان يم
د رازونو خزانه وم خزانه يم لاتراوسه
په عالم زما خبرې خلق کا په نېزدې لرې
په وګړي افسانه وم افسانه يم لاتر اوسه
چې د مخ پلوی یې وا شو يو مشال ؤ چې نما شو
هغه دم پرې پروانه وم پروانه يم لاتراوسه
ناوکې ئې د مژګان دي چې بلا د ما د ځان دي
ورته عمر نښانه وم نښانه يم لا تراوسه
چې ئې ځان سره اشنا کړم لۀ هر چا ئې شا په شا کړم
لۀ عالمه بېګانه وم بېګانه يم لاتراوسه
هغه بحر چې محيط دے په افراط او په تفريط دے
دغه بحر دردانه وم دردانه يم لاتر اوسه
هغه شان لۀ خپله ياره بې وکيله بې رېباره
زۀ خوشحال چې يګانه وم يګانه يم لا تراوسه
د حمزه بابا غزل
ستا د سترګو ديوانه وم ديوانه يم لاتراوسه
لۀ هغې چې فرزانه وم فرزانه يم لا تراوسه
ځان ښود نۀ دي غرض وه خپله مينه دې عنوان کړو
ورته زۀ دې افسانه کړم افسانه يم لا تراوسه
هغه مے به وو د لبو چې یې نوم زما په خلۀ دے
په هغو به مستانه وم مستانه يم لاتر اوسه
لکه اوښکه ستا د سترګو د هستۍ صدف نه راغلم
کۀ قطره وم دردانه شوم دردانه يم لاتر اوسه
زۀ لۀ تا دومره جدا يم لکه عکس په آئينه کښي
زۀ حمزه دې همخانه وم همخانه يم لاتر اوسه
غزل
پہ سرو شونډو دې بازار د شکر مات کړو
تورو زلفو دې ناموس د عنبر مات کړو
چې د صبر پہ اھن يې ؤ تړلے
تا د زلفو پہ حلقو ہغہ ور مات کړو
چې ستا د خط و قد نندارہ وکړہ
صورت ګرو مې پرکار و مسطر مات کړو
چې ارزو لرم پہ زړہ کښې ستا د وروځو
دې ارزو مې پہ ځیګر کښې خنجر مات کړو
غزل
چې دا ہسې سحر ګرې سترګې ستا دي
پہ ناحقہ د تقوی لافې زمادي
پښتنې جونې مې اولیدې پہ سترګو
څوک چې ترکې د ختا ستائي خطا دي
واعظان چې یادوي د جنت حورې
ما پہ دا سترګو لیدلې پہ دنیا دي
د ناموس خبرې مہ کوہ خوشحال تہ
عاشقان د نام و ننګہ بې پروا دي
د خوشحال بابا لنډه او جامع بائيو ګرافي اسماعيل ګوهر په خپل کتاب ګنج مخفي کښې چې د پټې خزانې په اردو ژبه کښې ترجمه ده ورکړې ده۔د تعريف جوګه ده،په خوشحال بابا باندې دوست محمد خان کامل صېب خپل د اردو ژبې کتاب کښې ډېر زبردست تحقيق کړے دے،چې لا پورې ئې بل يو محقق همسري نۀ ده ګړې،ښاغلے پښتون د سيد رسول رسا ، خوشحال او جماليات د ډاکټر اقبال نسيم خټک مهم کار دے د ډاکټر يار محمد مغموم فرهنګ خوشحال هم لوے کار په دې سلسله هغه ډېر کړېدلے دے او صحيح معنې یې راغونډې کړي دي۔نور هم د خوشحال با با په مختلفو اړخونو باندې وخت بيوخت مضامين ليکلے کيږي،په خوشحال بابا باندې الزام چې هغۀ هزل سرائي کړې ده،خو د هغۀ نه مخکښې په لويو شاعرانو کښې دا رسم ؤ،خوشحال بابا يواځې په دې باندې ګرم نۀ دے،د خوشحال بابا يو شعر دے
چې ظاهر باطن ئې دواړه حبطه وي
منافق سړے بتر ګنه تر کوڅه
پوهان په دې پوهېږي چې په دې شعر کښې زبردسته تشبیه ده او څومره مناسب تلازمه ده ۔خوشحال بابا د پښتو ادب پلار دے د باقاعده نظم ابتداء د هغۀ نه کيږي،دغه شان د اسان نثر شروعات د هغۀ نه کيږي،مزاحمت په وړومبي ځل په پښتو کښې د هغۀ په شاعرۍ کښې په نظر راځي،د خوشحال بابا د شعر او نثر خوبۍ ښودلو لۀ پاره څوڅو کتابونو ضرورت دے ،د ريډيو لنډ تنګ وخت د هغې احاطه نۀ شي کولے۔