دولت لوانړے
کله چې په غزل او روښاني شاعرانو باندې د ډيوې ريډيو پروګرامونه روان وو،ډاکټر راج ولي شاه خټک ډېره ښکلي خبره کړې وه،چې څنګه چې د روښانيانو دور په مخه روان دے،دغه شان ورسره د غزل ارتقاء هم کيږي،د دولت لوانړے په غزل کښې عشق ،حسن،درد،حزن،ملال،هجر،وصال،په نسبت د نورو روښانيانو شاعرانو زيات ليدے کيږي،او په مقدمينو کښې ئې مثال نه موندی کيږي،د جديد تحقيق تر مخه د دولت نوم دولت الله ؤ،د پلار نوم ئې دادو دے چې محفف دے د دادالله عبدالحئ حبيبي په پښتانۀ شعراء کښې داداو ليکي چې د حالنامې د رويه سم نۀ دے،صديق الله رښتین دادو د د داد محمد محفف ګڼي خو زما ګمان دا دې دادالله سم دے چې ،د پښتنو زوړ رواج دے دادالله او دولت الله په ځان کښې نېزدے او هم قافیه دي،د ھم قافیہ نومونو اوس هم رواج دی - په قام لوانړے دے چې د پښتنو يو ښاخ دے،وطن ئې تيراه دے خو په هند رشيد اباد کښې ئې د ژوند ډېره حصه تېره کړې ده۔
کله چې د جلال دين ځوي د بايزيد روښان نمسې الله داد، مغل بادشاه جهانګير سره روغه ؤکړه۔هغۀ ورله په هند دکن کښې جاګير ورکړو۔مرزا خان ،علي محمد مخلص او دولت لوانړے درې واړه الله داد چې په نواب رشيد خان باندې مشهور دےسره هند ته لاړل۔
د دولت يوه مصرعه ده
زۀ فقير دولت مريد د پير روښان يم
خو هغه د عصر او عمر په لحاظ دا خبره داسې ده ۔ چې دولت به د پير روښان مريدي بالواسطه اختيار کړي وي او غالب ګمان دا دے چې دۀ د روښاني طريقت په سلسله کښې به فيض د مرزا خان انصاري نه موندلے وي۔لکه چې وائي
مرزا ګنج رانه خپل کور او ښود غنی شوم
بيهوده صفت به ولې د بل چا کړم
محقق وحدتي کان د تصوف دی
په رموز ئې به همه علم دا نا کړم
د دولت د عصر پته لۀ دې اشعارو نه لګي ،دا يو شعر چې د مرزا خان انصاري په مرګ ئې وئېل دے۔
د دکن په جنګ شهيد شو خوش نود اوسه
په تاريخ د زر څلوېښت کښې ئې ګذر ؤ
او دا ئې دنواب رشيدخان د وفات تاريخ وئېلے دے۔
په يو آه ئې ارواح له تنه بيل شو
په تاريخ د غين او نون ح ئې سفر ؤ
علي محمد مخلص دولت ته ډېر زيات نېزدې ؤ،او د دۀ ملګرے شاعر ؤ مخلص چې وفات شو د هغۀ په فراق کښې
غم ديده زړۀ مې مخزون شو
په مخلص يار پسې خون شو
دولت د پينځو زرو اشعار مجموعه وروستو پرېښې ده،چې قصائد، مثنويانې،رباعيات،قطعات پکښې موجود دي،د شاعرۍ موضوعات تصوف ،حسن ، عشق هجر ،وصال،درد،حزن،مسئله وحدت الوجود ،د پير روښان، د مسلک تبليغ، ئې پکښې کړے دے۔خپل شعر ته داسې نظر کوي
بې مرزا بې ارزاني بې مخلص ياره
بل شاعر برابر نۀ دے پښتون ستا يو
اے دولته هر کلام معنیٰ دار وائې
د معنیٰ وېنا تر کل خواږۀ خواږه ده
خوشحال بابا د دولت کلام ته داسې ګوري
بل دولت فقير درې پاؤه
زۀ ترې څو شير شاهي تېر
د دولت د کلام نمونه
غزل
زۀ اول هم ديوانه ؤم ديوانه يم لا تراوسه
لۀ دلداره هم خانه يم همخانه يم لا تراوسه
لۀ طفيلۍ نه عشق وش وم جفاکش وم بلاکش وم
د دلبر د مخ په شمع پروانه وم پروانه يم لاتراوسه
چې داخل ديارپه صف شوم دتهمت په تيرهدف شوم
عام وخاص مې دواړه ؤلي نخښانه يم لا تراوسه
د شرين دلبر د لاسه ما شراب د عشق بې قياسه
څو بې حده ډېر مې ؤڅښل فرزانه يم لا تر اوسه
زۀ فقير دولت چې مست يم د اشنا په مينه مست يم
په ازل مې شراب څښکلي ديوانه يم لا تراوسه
غزل
هغه جام چې توحيد په شراب پُرده
مهروبان ساقي و تا ورکړو په خپله
د خمار ویره دي نشتے مستغني شوې
مست بې خوده ديوانه ګرځه تر ترتله
لۀ اشنا سره درست عمر اسان تېر شي
بې اشنا ستوګنه يو ساعت مشکله
کل شراب شاهد ساقي مطرب حاضر دے
دغه هسې ښۀ ساعت وي کله کله
زۀ دولت په مستقبل ماضي خبر شوم
چې د حال سبق مې واخيست د کامله