قلندر مومند
د قلندر مومند نوم حبيب الرحمان د پلار نوم سيف الرحمان چې مشهور چاربېته ګو شاعر ؤ،څنګه چې د نوم ئې ظاهره په قام مومند ؤ،کلے پېښور سره نېزدې بازيدخېل او تاريخ بیدائش:
۱۹۳۰تاريخ وفات د فرورۍ مياشت ۲۰۰۴ء دے۔
قلندر مومند د انګريزۍ،عربۍ ،فارسۍ ،پښتو او اردو ژبو د اديبانو غرقه مطالعه کړې وه،هغه يو شاعر افسانه نګار،مترجم،نقاد او محقق ؤ،د هغۀ دوه شعري مجموعې صباؤن او رڼائي چهاپ دي،ګجرې د افسانو اثر چې لا تراوسه ئې په پښتو کښې مثال په نظر نۀ راځي،د تحقيق اثر “پټه خزانه في الميزان”او د پښتو لغت “درياب” ئې هم ادبي زيارونه دي۔
قلندر مومند د مقدار په ځاۓ د معيار قائل ؤ،د قلندر صيب تنقيد او تحقيق سره اختلاف کېدے شي خو په شاعرۍ او افسانې د هغۀ په رنګ کښې د هغۀ بل حريف نۀ شتے،قلندر صېب درې چاربېتې ليکلي دي خو په فني لحاظ داسې چاربېتې نورې نۀ موندے کيږي،په نظم کښې ئې په پښتو ادب کښې په مسمط نظام کښې چې کوم کمے دے تر مصرعو تر حده ئې پوره کړے دے،او ځېنې داسې نظمونه موجود دي چې په فن باندې لړ ډېر پوهېږي هغوي ته پته ده چې دا د کومې پائې نظمونه دي،او مونږ چې کوم شاعران د پښتو نظم لوۓ شاعران ګڼو د هغوي هلته پرونه سوزي،حقيقت دا دے چې قلندر مومند د فن بل نوم دے،د قلندر صېب په فن باندې پوهېدو له پاره د فن زده کړه ضروري ده،ګني د هغۀ شاعرۍ نه خوند په پوره ډول نۀ شي اخېستلے، زۀ د قلندر په نورو اصنافو باندې تفصيل سره نۀ شم غږېدلے،ځکه چې زما کار د هغۀ غزل سره دے،په کلاسيک کښي د فن په لحاظ په غزل کښې ښه ښۀ مثالونه موجود دي خو په جديد دور کښې قلندر صېب په يو لحاظ تنها ولاړ ليدے کيږي،قلندر صېب چې دا شعر وئېلے ؤ
ياره قلندر ته دعاګانې کا
اوس ګني پښتو کښې غزل چرته دے
نور څۀ تعلی نۀ وہ دا حقيقت ؤ خو حمزه بابا دې نقطه باندې ؤ نۀ رسېد هغه ئې جواب ؤکړو
لا خو تخيّل د حمزه تت نۀ دے
څوک وائي چې پښتو کښې غزل چرته دے
حمزه بابا دروند تفکر او اوچت تخيّل غزل ګني،او قلندر صېب د غزل د ټولو لوازماتو حسن ترتيب ته غزل وائي،لکه د حسن تعريف کښې چې مونږ وائيو د بنيادم يا د اشياؤ په اعضاء اجزاء کښې د ترتيب اعتدال توازن مناسبت نوم حسن دے،دا حال د غزل دے۔د حمزه بابا په غزل کښې تفکر او تخيّل ډېر د پائې موندے شي،خو په غزل کښې ئې فني کمزورۍ په نظر راځي،خو د قلندر صېب غزل د فن په لحاظ پوره دے،قلندر صېب په خپل غزل کښې په وړومبي ځل شوشيلسټ نظريات وړاندې کړل،خو په داسې انداز کښې چې د غزل تغزل ،نفاست او نزاکت ته هيڅ قسم نقصان نۀ دے رسېدلے،بلکې د روايت او د جديديت ئ ډېر ښکلے امتزاج پيدا کړے دے،او دوي اظهار هغه داسې کړے هم دے۔
د کامل هم نشينۍ برکتي کړم
تجريبي مې په غزل کښې روايات شو
خال،خط،بلبل ،قيس،مينا و شراب،واعظ،دا ټول موضوعات روايتي دي دا ټول قلندر صېب په ډېر نوي انداز کښې د غزل ښائست جوړ کړي دي،مثال په توګه
خال دې پټوې د قلندر د قتل تور به شي
يه د سترګو توره تمامي وطن ته پته ده
ساغر او واعظ دا دواړه ئې څومره په ښکلي انداز د نسبت په رنګ کښې يو ځاۓ کړي دي
بس چې زما لاس کښې ساغر ؤ ويني
نو واعظانو ته عقبا ياديږي
په شاعرۍ کښي افاقي موضوعات ځائيول پکار دي دې سره شاعري افاقي شي دا يو مخصوص وخت د پاره نۀ وي،کۀ يو نظرې سره ؤتړلے شي د نظرئې دم ورکړو سره هغه شاعري هم زوال پذير شي،د
قلندر صېب اکثره شاعري نظرئې تحت ده خو دا شاعري دومره ښکلے او د فن نه ډکه چې نظريه روبه زوال ده خو قلندر صېب په شاعرۍ ئې هيڅ اثر نۀ دے پرېوتے۔او دا به د پښتو شاعرۍ کښې اضافه ياديږي،د دغې نظرئې تحت وروستو نورو شاعرانو هم په پښتو کښې شاعري کړې ده۔غزل ترې ستغ سپور او يوه چغه جوړه شوه،او خپلې دغه کمزورۍ پټؤلو په خاطر ئې داسې وئېل شروع کړل چې مونږ غزل له نوے رنګ ورکړو،اوس د غزل په غېږه کښې هر قسما خيالات ځائيدے شي ۔زۀ هم دا وائيم چې په غزل کښې هر قسم خيالات ځائيدے شي خو شرط دا دے چې د غزل نزاکت لطافت په ځاۓ پاتې شي،مثال په توګه د رياض تسنیم شعر دے چې پکښې ئې د محبوب زلفو ،شونډو، رخسار،باغ ،بلبل،وغيره ذکر نۀ دے کړے،ا مروزه ژوند يو اړخ ته اشاره ده خو شعر د غزل معيار ته رسېدلے دے،څوک پرې هم نيوکه نۀ شي کولے۔
څوک دي کډې ګرځول زما نه زده کړي
په اوږو باندې مې زوړ د کور سامان شو
يا دا شعر ؤګورئ
هیڅ يو کار مې په خپل وخت باندې ؤ نۀ کړو
وې ئې کړمه خو مونځ هم رانه قضا شي
هاغه سمندر نۀ يم چې بند شم په کوزه کښې
خور وور کائنا ت یم په نظر کښې نه ځا ئیږ م
اوس دروېش دراني يو دوه شعرونه چې د غزل ښۀ شاعر شمارلے کيږي
زما درمان د ځلاند حسن مېرمنې ديدن
زما لټون د تکې سپنې سپوږمۍ خورې رڼا
توره تيارۀ به مخ را ؤ وېنځي د خوب په اوبو
تۀ کۀ پرې ګړز د ستړيا ؤپاشې مختورې رڼا
هر څو ۀ درويش د جدت پيدا کؤلو کوشش کړے دے خو ځلانلاد حسن او ګړز د ستړيا ډېر ثقيل ترکيبات دي د غزل نزاکت ته پرې نقصان رسېدلے دے۔
د مردان غزل سره تړلي اکثرو شاعرانو د نوي ترکيباتو په شوق کښې د غزل په اسلوب کښې دروندوالے پيدا کړے دے،خو د سړبن د اسلوب دعویٰ ګيرو رحمان بابا او حميد بابا په نظر کښې ساتلي دي،عموما یې غزل دروند کړی نه دی - اوس د قلندر صېب يو دوه غزلې چې زما د وېنا پشتي به کوي،
غزل
چې نصيب مې دے صلبيب برخه مې دار ده
دا مې هم سر بلندۍ لۀ يوه لار ده
په وعده دې تر قيامته تېروتے شم
صرفه مۀ کوه ځواني مې درنه ځار ده
چې په هره لار لوټ کړو رهبرانو
پس لۀ دې مو رهزانو کومه لار ده
په يوه لار لکه نمر سپوږمۍ روان يُو
جدائي مو په نصيب وليل ونهار ده
کۀ مرحب د خېبر کوټ باندې مغرور دے
زما هم د قلم څوکه ذوالفقار ده
قلندره ! کۀ خوشحال مغل ته مخ دے
حوصله ئې په تکيه د کردګار ده
غزل
ګمراهانو نه په مخ کښې آئينه ږدم
په کږه کښې هم چې سم يمه کږه ږدم
د تيرو د خداۓ په زړۀ توره تيارۀ شي
چې په لاره کښې د خوږ زړګي ډيوه ږدم
خاموشي مې د سرخۍ په خوله وېنا کړي
د زړګي په هر يو زخم کښې غنچه ږدم
لرغونے په دا خپل سوي نصيب پوه يم
د ققنس غوندې په ژبه کښې لمبه ږدم
تۀ ازغي کره زما او د ګل منځ کښې
زۀ په لاره قدم نۀ ږدمه سينه ږدم
کۀ د زړۀ بېرغ مې پرېوتو پښتون يم
ګمان مۀ کړه چې رقيب ته به وسله ږدم
قلندره! سرخروي به نوره څۀ وي
دا په وينو وللے مخ چې صدقه ږدم