پير محمد کاکړ
پير محمد کاکړ د احمد شاه ابدالي د دربار يو علمي غړے ؤ،تاريخ پيدائش ئې ۱۱۲۰ه ټاکل کړے شوے دے،ژوند ئې احمد شاه بابا نه لس کاله وروستو پورې يقني دے چې د ديوان لۀ دې اشعارو نه ثابت دے
زر شپږ نوي کالونه
د هجرت تېر شوي ؤونه
ما انشاء د عشق ديوان کړو
په پښتو کښې مې بيان کړو
په دې طمع چې يادګار شي
مشهور به هر ديار شي
کله چې احمد شاه بابا وفات شو په قندهار کښې د هغۀ په ځاۓ باندې د هغۀ ځوۓ شهزاده سليمان کېناست ،پير محمد کاکړ د شهزاده استاد ؤ،هغۀ د معرفت افغاني په نوم باندې يو کتاب وليکلو چې د پښتو اولنے د صرف نحو لغت محاورې کتاب دے ،د شهزاده په خدمت کښې پېښ کړو خو د پير محمد کاکړ لويه کارنامه د دۀ ديوان دے چې پښتو ادب لۀ پاره لويه سرمايه ده۔
پير محمد کاکړ عالم فاضل سړے دے د مقدمينو د دوانينو ئې غرقه مطالعه کړې ده،تنقيدي شعور ئې لرۀ دا مشهوره قصيده ئې مثال دے
جوړ په شعر کښې رحمان غيب اللسان دے
دا څير نۀ شتے هر ګز د انسان شعر
تر مصرعه ئې ځار شه لاړ د ملغلرو
په څۀ تار ئې اوپخته کړو يکساڼ شعر
بل په شعر کښې هم سيال د خوشحال نۀ شتے
کۀ څۀ درشت دے دا د دۀ سخدان شعر
کۀ څوک بحر امواج وائي ورته ښائي
په ديوان کښې ئې موندے شي هر شان شعر
بيا رنګين شعر بيان عبدالقادر کړو
د اشرف دے هم د دۀ نه سوزان شعر
پس لۀ دوي په موشګاف عبدالحميد دے
چې ئې ؤ وې ښه نازک نکته دان شعر
د مرزا شعر به خوګ ؤ ولې دريغه
په وحشي الفاظو ؤ کړو ويراڼ شعر
د مشهورو شاعرانو حال مې ؤ وې
نۀ وه ما وته د نورو عيان شعر
چې انصاف زۀ پير محمد کړم لافې نۀ کړم
په هم عصرو کښې مې خوښ دے د خپل ځان شعر
د پير محمد کاکړ د سبک په حقله حبيبي صېب په پښتانۀ شعراء کښې ليکي چې د خپل سبک څختن دے وروستو ئې ډېرو شاعرانو پيروي کړې ده۔
خو ښاغلے صديق الله رښتين په خپل کتاب تاريخي ادبي سمونې کښې حبيبي صېب په دې وينا نيوکه کړې ده،ليکي پير محمد کاکړ د خپل سبک خاوند نۀ ؤ،د هغۀ په کلام کښې د خوشحال بابا،رحمان بابا او د عبدالحميد بابا درې واړو د سبکونو نخښې نخښانې موندے کيږي،داسې د پير محمد کاکړ په کلام کښې جذبات نګاري،سلاست ،سادګي،او نازک خيالي ټول موندے کيږي۔
موضوعاتو په لحاظ عشق،اخلاق،تصوف،اجتماعي ، قسماقسم اشعار ئې په ديوان کښې موجود دي۔
د غزل نه علاوه رباعي ،مخمس مسدس
ترجيح بند ئې ليکلي دي،مدح او زم یې په کلام کښې موندے کيږي ۔ دا يوه دوه رباعيانې
په کوڅه تېر شه د يار شماله
قېصه بيان کړه زما د حاله
کۀ درته وائي اوس حال ئې څۀ دے
وایه بلبل دے بې پروباله
خفا د يار کړم خاطر ناښاده
زړۀ مې چوي لۀ آه فرياده
روح مې تازه کړه په بوي د زلفو
د خداۓ د پاره د صبا باده
غزل
شنۀ خالونه چې پاسه د جبين ږدي
دا زما په زړۀ داغونه اتشين ږدي
د عشق اور مې ویلوي د زړۀ شمع
بهوده مې په موم نقش د نګين ږدي
حسين طوطي دې کړه محروم لۀ شکرلبو
و مګس ته څو پياله د انګين ږدي
ما دې خيال لره فرش کړي تور لېمۀ دي
تۀ بې نيازه قدم ولې په زمين ږدي
اوس نقاب له مخه واخله په خندا شه
تر څو غم مې په خسته خاطر حزين ږدي
په شپه حال د مهجورانو په خيال راؤړه
په راحت چې سر له نازه په بالين ږدي
او زده په دې له جوړه پير محمد شي
چې اغيار سره بنا د آن و اين ږدي