اشرف مفتون
اشرف مفتون په يکم اپريل ۱۹۲۲ء کښي د هشتنغر د محمد زو د رځړو کلي د کنعان خيلو په يوه درنه کورنۍ کښې د قلندر خان په کور کښې ؤزېږدو،دغه قبيله د پښتنو د روايتي خانخېلو کورنۍ ده،چې ماحول ئې بېخي غير ادبي دے،او ادب د نرمي او نازکې فضا نه نابلد ده۔خو د علي خان هغه وئيل
هشتنغر شو کان د زلفو د دلبرو
ځکه نشته په دا ملک دوکان د مينکو
يوه بله خوشبويه نافه ؤزېږده چې خوشبو ئې په پوره پښتونخواکښې خوره شوه،ترکومې چې پښتوادب او پښتو ژبه به وي دمفتون دشعرخوشبو به خوره وي،
اشرف مفتون زمونږ روماني شاعر دے،د سيد رسول رسا د وېنا مطابق په پښتو شاعرۍ کښې د رومانويت ابتداءبه د مفتون نۀ کيږي،د لفظ روماني په حقله اکثر پوهان هم د confusionښکار دي،د هغوي په خيال روماني شاعر هغۀ ته وئېلے کيږي چې په شاعرۍ کښې ئې د حسن عشق شاعري ډېره وي،خو داسې نۀ ده رومانيت د شاعرۍ يو اسلوب دے چې ابتداء ئې په مصورۍ کښې شوې وه ،وروستو ورډز ورتھ دغه اسلوب په شاعرۍ کښې داخل کړو،د ورډز ورتھ شاعرۍ ته چې ؤکتے شي ډېره زياته پکښې د فطرت منظرکشي شوې ده،د رومانيت زيات زور په تخيّل باندې وي،دا قسما شاعران تخيّل له په عقل باندې ترجيح ورکوي،لکه د کلاسيکت غوندې ځان د چوکاټونو هيئتونو او د نورو پابندو نه پابند کوي،چې ئې په خيال کښې څۀ وي په هغې پسې روان وي۔
دلته زۀ وضاحت کول غواړم چې رومانيت په کلاسيکي شاعرانو کښې هم موجود ؤ،کلاسيکت کُل دے او رومانيت جز،په کلاسيکت کښې رومانيت اعتدال سره وي او په رومانيت کښې په حاد شکل کښې ۔په رومانيت کښې معنٰی نۀ دي لټول پکار ،روماني شاعري په نظم کښې کېدے شي په غزل کښې نه،رمز او ابهام د ښۀ نظم خوبيانې دي ابهام داسې شے دے چې د دې تشريح يو شارح هم نۀ شي کؤلے ،دا په قاري باندې پرېښودل پکار دي،چې هغه ترې څۀ مطلب ؤباسي،غني خان زمونږ سوچه روماني شاعر دے،د هغۀ شاعرۍ باندې په ډيوه ريډيو نن صبا پروګرم شروع دے،
د غني خان د وفات دومره ډېر وخت نۀ دے شوے ،هغه سره ناست پاست خلق تر اوسه ژوندي دي،هغه صوفي با لکل نۀ ؤ،د يو عام انسان غوندې ئې ژوند تېر کړے دے،د هغۀ په نظمونو کښې چې کوم ابهام دے دا د روماني شاعرۍ ښائست دے، ځېني د ادب نه ناخبره پوهان ورله د تصوف نوم ورکوي،(دا زوړ دستور دے چې د يو شعر معنې ګرانې شي د تصوف په زومره کښې ئې واچوي ) هر شاعر چې غزل ليکل غواړي،هغه دي د کلاسيکي شاعرانو مطالعه ؤکړي،ځکه چې غزل یو روايتي صنف دے څو پورې چې يو شاعر د دې ټولو لوازماتو نه خبر نۀ وي د هغۀ په غزل کښې خاميانې پيدا شي۔
اشرف مفتون ډېر ښکلے نظم ليکي د هغۀ هم عصرو سېد رسول رسا،اجمل خټک،داور خان داؤد،ايوب صابر، عظمت هما ټولو د مفتون شاعري ستائېلې ده ،د مفتون نظم او غزل دواړه د پښتو ادب سرمايه ده ،د هغۀ په شاعرۍ کښې خوبولي شان فضا،بېخودي، مستي،رنګين مزاجي،هغۀ په پښتو شاعرۍ کښې يو جداګانه مقام بخښي،ندرت خيالي نوي نوي مضامين رامخکښې کول د هغۀ شاعرۍ خاصه ده،د هغۀ د شاعرۍ نه صفا سرګنده چې هغه د پښتو د کلاسيکي شاعرانو مطالعه نۀ ده کړې،د مغرب د روماني ډلې د شاعرۍ نه متاثر دے،او د هغوي په رنګ کښې ئې شاعري کړې ده،چې تخيل ئې بنياد دے، مفتون د پښتو په مقدمينو کښې د چا پيروي نۀ ده کړې او نه وروستو خصوصاًً په غزل کښې د دۀ چا پيروي کړې ده،دې خپل د طرز ادا شاعر دے نظم ئې د غزل نه ډېر غوره دے،خو غزل ئې هم د هېرؤلو نۀ دے۔
غزل
زړۀ د غوښې دے مجبور دے
کله اور دے کله نور دے
زۀ چې چپ يم تصور کړم
خلق وائي دے مغرور دے
د توبې نه مې توبه کړه
چې خبر شوم خداۓ غفور دے
ما په ګوټ شراب کښې بيا موند
موسیٰ ناست په کوهِ طور دے
کۀ ئې عرش کرسي مقام دے
پوه شه ما غوندې محصور دے
ملا يو څاڅکے ترې وڅښه
دې کښې بل قسم سرور دے
د انسان خپل تصور دے
خيرو شر کۀ نزد و دور دے
ستا د قېج مکېز نازونو
مفتون ډېر ممنون مشکور دے
زۀ د خپلې خبرې په تائيد کښې وئېل غواړم چې غزل له پاره د کلاسيکي شاعرانو مطالعه ضروري ده،د غزل د سر په دوه شعرونو کښې لړ بدلون راولم اميد دے د مخکښې نه به ښۀ شي، خو زه دا حق نه لرم
دمئين زړۀ دے مجبور دے
کله نار دے کله نور دے
زۀ چې چپ يم تصور کړم
خلق وائي چې دے مغرور دے
غزل
نۀ شو په عشق و محبت کښې مې زړۀ ښاد نۀ شو
ختم زما د سوي زړۀ سوی شو فرياد نۀ شو
د تورو زلفو برندو سترګو لېونو کتو نه
برباد محفل د عقل وهوش چرې اباد نۀ شو
په جستجو،تلاش کوشش ژړا دُعا عبادت
حاصل تر اوسه پورې ما ته خپل مراد نۀ شو
په هره ساه هره لمحه ،هره لحظه د ژوند کښې
ياد خو مې نۀ شي چې اشنا مې راته ياد نۀ شو
خسرو فنا ،شيرين فنا ،تحت و تيشه فنا شوه
فرهاد فنا شو خو فنا عشق د فرهاد نۀ شو
څښه د نيستۍ صرف علاج دي سرۀ شراب مفتونه
نور به شيخۍ مې بېخي پاتې اعتماد نۀ شو
(په دې ملک کښې د شرابو ولې بهيږي چې د نيستۍ وهلے خلق به څښي دا خو مفتون او غني خان څښلے شي،د جرس ګنې اپريل ۱۹۹۷ء کښې عظمت هما سره په يو ملاقات کښې چې د رحمان بابا په شعر کښې شعريت نۀ شتے وېنا ،د اشرف مفتون او د عظمت هما د دواړو د مطالعې په کمي دلالت کوي،ګني د رحمان بابا د غزل د سوزان شعر يو عالم معترف دے،او معاصرينو په غيب اللسان بللے دے،ټول کلام ئې په نظر کښې نيول پکار دي،په يو شعر باندې فتوٰی لګول مناسب نۀ ښکاري۔