فيض الرحمٰن فیضی
صاحبزاده فيض الرحمان فيضي د قلندر مومند مشر ورور دے د پلار نوم ئې سيف الرحمان ، فيضي په دوؤ ژبو کښې شاعري کړې ده،په پښتو او اردو کښې بنيادي طور د غزل شاعر دے جديد غزل ليکي خو د کلاسيکي شاعرانو مطالعه ئې کړې ده،او ځان د سړبن مکتب فکر فرد ګڼي۔
هر غزل مې شاعرۍ کښې اجتهاد دے
دا فېضان د سړبن د دبستان دے
د فيضي د غزل په حقله د هغۀ هم عصر قمر راهي په “قند” مردان ۱۹۵۲ء ګڼه کښې ليکي،“د بيديا د ګلو ګډې وډې وږمې او د چړونو تنګ ټکور چې رايو ځاۓ کړے شي نو د فيضي غزل ترې جوړ شي مهين پاستۀ ،رنګين الفاظ د تخيّل په تار داسې پئېلي کۀ يو تورے کم و زيات کړے شي ټول خيال دانه وانه شي۔
زبير حسرت چې د قلندر صېب او فيضي خاندان سره نېزدې پاتې شوے دے،د جرس ګڼه ۱۹۹۵ء اکتوبر دسمبر کښې ليکي “د فيضي غزل د رنګينې لوپټې نه کم نۀ دے چې په هغې کښې د ښائست د ځوانۍ د خمار غنچه بدنو د شونډو رخسارونه نزاکتونه د شنو خالونو شراراتونه او د تورو زلفو وږمې محسوس کيږي
د مرۍ مر مر دي خړ مۀ شه نيازبېنې
تاج محل د کچه شګو به مې وران شي
ستا د زلفو نخلستان چې پکښې نۀ وي
زندګي يو لا محدوده بيان دے
خيال چې خور شي په دنيا باندې محيط شي
چې راغونډ شي د شها د زنې خال شي
خو د دې مقصد هم دا نۀ دے چې د فيضې غزل صرف د جمالياتو سره تعلق ساتي هغه د ژوند تارخۀ حقيقتونه هم بيان کړي دي۔
خاموشي د سنجيده ژبې اظهار دے
هر يو چپ سړے زمونږه هم زبان دے
مونږ د زخم تخم عام کړو په سينو کښې
څومره مړۀ د تصور په ګلستان يُو
د فيضي غزل د بډهۍ رنګين ټال دے چې خوند او رنګ ئې دواړه ښکلي دي،خو د ځېنو ملګرو دا وېنا په ځاۓ نۀ ده چې د فيضي غزل د قلندر نه غوره دے په اردو غزل کښې دوه سبکونه مشهور دي د ډلي مکتب او د لکهنو مکتب ۔د ډلي مکتب دا خليت له پاره مشهور دے او د لکهنو مکتب خارجيت له، د ډلي مکتب زيات زور د زړۀ په اندروني جذباتو احساساتو باندې دے،او د لکهنو مکتب په خارجي حسن او لفظيانو باندې دے۔پوهان د ډلي غزل له د لکهنو په غزل باندې فوقيت ورکوي۔
اوس کۀ فيضي او قلندر دواړو ته په ژور نظر ؤکتے شي په دواړو کښې ځني قدرونه مشترک دي،دواړه ځان د رحمان بابا او د حميد بابا وارثان بولي،دواړه روايات او جدت ورسره ورسره چلوي،دواړه د حسن عشق خبره کوي دواړه د زپلې طبقي نمائندګي کوي او د خوشحالۍ ئې ارزومند دي،خو بيا هم د دواړو د غزل په ترکيب کښي فرق دے د قلندر په غزل کښې جذبه ډېره زياته شديده ده،په غزل کښې ئې مصنوعي پن نۀ محسوس کيږي،په فطري انداز کښې ئې غزل ليکلے دے۔
د فيضي غزل په پښتو غزل کښې يوه نوې اضافه ده حالانکې هغۀ درانۀ ترکيبات ډېر هنرمندۍ سره استعمال کړي دي،چې سړي ته په شدت سره محسوس کيږي نۀ خو بيا هم د فيضي غزل کښې د مصنوعي پن احساس سړي ته کيږي،ما مخکښې هم ذکر کړے دے چې په غزل کښې موسيقي په نظر کښې ساتل پرېوځي،اوس داسې تراکيب به د غزل فن کار ته د ادائيګۍ دوران کښې څومره دقت وړاندې کوي ،خاموشه تموج،پُرشوره رنګيني،د وحشت د مملکت کجکلاهان،د رنګنيو آئينو روشن ګران، عالي ظرفه وغيره ۔په غزل کښې وړې غوندې نقطې سره خوند رنګ پيدا کېدے شي،نو غزل نزاکت مجروحه کؤلو څۀ ضرورت دے لکه
تسلي د زړۀ کومه په دروغو
يو ماشوم له غولومه په دروغو
ګورم دا چې ما پسې هم خفه کيږي
يوه ورځې چرته مرمه په دروغو
چې تقاضیٰ مې د بوسې ؤکړله
د څادر پيڅکه ئې چيچله لار ده
په اخري شعر کښې د څادر پڅکې چيچلو سره شعر ذومعنی شي ،يعني د څادر پيڅکه ئې ځکه چيچله چې غصه ورله راغلې وه،خو غلې ځکه پاتې شوه چې لار ده شور به ترې جوړ شي۔
او دغه څادر پيڅکه چيچل پرېشانۍ طرف ته اشاره ده چې بوسه خو ورکول غواړي لار ده څوک ئې ؤ نۀ ويني د رسواۍ باعث به شي۔
خو په دې وېنا کښې هيڅ باق نۀ محسوسوم چې فيضي د غزل يو ښۀ شاعر دے هغۀ غزل له يو نوے رنګ ورکړے دے وروستو ډېرو شاعرانو هغه رنګ خپلولو کوشش کړے دے خو د هغه ځاۓ چا نۀ دے نيولے۔
غزل
چې باڼۀ مې د غم شپه کښې فروزان شي
سر خرويه د يادونو رسولان شي
د ابلاغ هره حربه ترېنه قربان شي
کوم ساعت چې خاموشي حسنِ بيان شي
دا بې غمه خلق ستا په زلفو پېښ شه
چې دوي هم زما په شانې پرېشان شي
انتظار دې په ما داسې چارې ؤکړې
تاج محل د کچه شګو مې وران شي
د شها د دې خبرې جواب نۀ شتے
بعضې خلق د نيستۍ نه شاعران شي
نامکمل
غزل
ازغي په زړۀ کښې ټوکوم په ګلستان ګرځمه
زۀ ګل پسې د ګل په څير څيري ګرېوان ګرځمه
نن چې هر کس په پټه خلۀ کښې عافيت لټوي
ما صليب اېښے په اوږه علي الاعلان ګرځمه
زما قاتل هم نن په خپلو کړو پښمانه ښکاري
سر بربرېده شهيد د ګټې په مېدان ګرځمه
چې ستا د مخ سپوږمۍ ته رسمه صدۍ به غواړي
لا خو د زلفو په خلا کښي سرګردان ګرځمه
د رسوائۍ سيلۍ د وني غوندې و څنډلم
اوس کۀ په هر جامه پټ يمه عريان ګرځمه
ستا په طلب کښې داسې ورک شوم چې نايابه شومه
اوس د خپل ځان په جستجو په هر مکان ګرځمه
کۀ د رقيب سترګو کښې خس يم خو نصيب مې ګوره
چې ستا د زلفو د سيلۍ نه په اسمان ګرځمه
ما د سرو شونډو په طلب کښې ځان ايره ايره کړو
لکه ملنګ کچکول په لاس په بدخشان ګرځمه