سندرہ راښکل یا چیخ
سندرہ راښکل ددې دستور زمونږ پہ خاورہ باندې ډېر زیات وۂ ۔ خداے دې اوبخښې ددې صنف نوم پہ اول ځل ما د عبدالرحمٰن بېتاب صېب نہ پہ avt خېبر کښې اورېدلے وۂ ، زمونږ د اصطلاحاتو پہ کتابونو کښې د چیخ ذکر نیشتے ۔ ھغہ پہ خپل کتاب ( زۂ پہ تا مئین یم ) کښې ھم کړے دے ۔ د چیخ استعمال پہ ھزارہ کښې پہ پښتو ، ھندکو ، ګوجرو او تنولۍ پہ څلورو ژبو کښې موندے شی ۔پہ ھندکو ، ګوجرو او تنولۍ درې واړو ژبو کښې ورتہ سولا وائی ۔ سندرہ بہ د ھرې خوشحالۍ پہ موقع راښکے شوہ ۔ کہ د چا کور کښې ماشوم پېدا شو ، د ھلک د شولا کؤلو پہ وخت ، د جینۍ د ناوې کولو پہ وخت ، پہ جنج ، ځانګو او ورا تر دې چې د ګوډیا اشر د زناناؤ پہ سر وۂ د جیټھ پہ سرو غرمو کښې بہ سندرہ راښکے شوہ ۔ پہ دغہ نسبت سرہ زما یوہ کوکہ (ماھیا) دہ
ورک دې جېټ شې چې بہ بیاراځی
پہ غرمو بہ ګوډیا کوې تۂ
ساہ ډوبی بہ پہ ما راځی
ورا
چې کلہ بہ پہ یو کلی کښې د وادۂ ھلک او جینۍ دواړہ وو ۔ د جینۍ د ناوې کولو پہ وخت بہ د وادۂ د ھلک د کورہ بہ زنانہ ، جینکۍ بہ پہ سندرو سندرو د جینۍ پلار کور تہ ځی پہ لارہ ډم بہ ورسرہ ډولګے غږوی یا بہ پخپلہ تمبلونہ نغارې وھی ۔ د ؤرا بلہ موقع چې د چا پہ کور کښې نیاوتہ غوندې ښادی اوشوہ ، دا د خپل کلی نہ زنانہ ټولې شې ځی او د بل کلی ھم راتلے شی ۔ زمونږ د خاورې د اوچتې پائې کلاسیکی او پہ پښتو غزل کښې د سبکِ ھندی اولنے شاعر حسېن ملک پُوری پہ خپل یو غزل کښې داسې وائی
چی د مینې ؤرا مې کېناستہ پہ غولی
او س مې ستائی د غمونو پہ ټپو
کلہ چې ورا پہ لارہ روانہ وی دا سندرہ اکثر وائی
فېرنګے پہ ډبل ځینہ
یارہ خانہ زما وے
سړک ئې جوړ کہ ګلابہ
یا دا بہ بلہ
ورتہ راکاږہ توپونہ
ناوګۍ مومندو ورانہ کړلہ
عمرا خانہ
د سندرې راښکلو ښکلے منظر ھغہ وی چې کلہ پہ جنج او ځانګو راښکے شی ۔ جینۍ بہ د یو کلی وی او ھلک بہ د بل کلی خو کومو کلو د مخې نہ جنج او ځانګو تېرېږی د ھغہ کلی زنانہ بہ اوچت ځاے تماشې لہ اودرېږی او سندرہ بہ پرې راکاږی داسې ددې دوو کلو ښادی د ډېرو کلو ښادی جوړہ شی ۔ ضلع تور غر کښې چیخ او ټپہ ډېرہ زیاتہ مستعمل دہ زنانہ واښو لرګو لہ پہ ورشوګانو او پہ غر کښې ټپې او سندرې وائی خو د پښتو ملک دے سړې بہ ګودر او دھغہ لارو نہ ځان بہ ډډہ ساتې چې د خورلڼو پہ استعمال کښې وی ۔
چیخ د ھرې زنانہ کار نۂ دے پہ کلی کښې چې د کومو خځو اوازونہ اوچت وی او د سندرو سرہ شوق لری دا دھغو زمہ واری دہ ۔ چیخ لہ پارہ تمبل ضروری نۂ دے دا بغېر د تمبل نہ ھم وائیلے شی
د ارسلہ خان لښکر د ګلو
کہ منو لېونۍ ارسلہ خانہ
خانہ بیا لښکر دې ډب شو
د چکل پہ مېدانونو
د حسن زو نخښې شوې پورتہ
کړې وږی وائې
ساخڼۍ کوی زورانہ ډمہ
صبا بہ جنګ تر ماسپخینہ پورې وینہ
پہ ملا دې شپږ شپېتۂ روپۍ
وئی وئی میر صمد خانہ
نن د تاڼې پہ ډب کښې ناستہ مسافرہ
داسې زلمی پہ روپو چا وژلی دینہ
پہ دنګ چینار اوبۂ را پرېږدہ
لېونګیہ
کتہ مې رور دے
شینکے باغ اوبۂ کوینہ
د اولسی سندرو بحر وزن پورہ نۂ وی دا اولسی اھنګ کښې د اواز پہ طُول او کمی پورہ کولے شی ۔ چیخ یا سندرہ راښکل ورتہ د وائیلو د انداز پہ سبب وئی ۔ صنف څۂ جدا جوړښت نۂ لری ۔