متفرق اصطلاحات
لہ دې نہ مخکښې چې ھغہ اصنافو تہ لاړ شو چې د پښتو ژبې خپل سکہ اولاد دے او جوړښت یې پہ څو څو مصرعو مشتمل دے ۔ پہ ځنې اولسی اصطلاحاتو باندې غږېدۂ ضروری ګڼم ځکہ چې پہ دوی باندې پوھېدو نہ بغېر پہ صنف باندې پوھېدۂ ګران دی
سر
ھغہ مصرعو تہ وائیلے شی چې د یو صنف شروعات ترې کېږی پہ اولسی ژبہ کښې ورتہ سر وائی ۔ پہ لیک ادب کښې مطلع خو زمونږ دوو ادیبانو قاضی عبدالحلیم اثر ، ډاکټر اسماعیل ګوھر او پہ افغانستان کښې ځنی لیکوالو ورتہ کسر لیکل دې ۔ پہ ھزارہ کښې د قصې تر منځہ چې پہ نثر کښې وی د قیصې سرہ تړلے شعر یا نارې تہ کسر وائی یا د مروتو کسرونہ چې د مروتو شاعرانو حماسی شعرونہ دی چې د نورو قبیلو سرہ پہ جنګونو لیکلی دی ۔ نور پہ درستہ پښتون خوا کښې اولس او ادیبان ورتہ سر وائی ۔ یعنې د یو اولسی صنف بګتۍ ، لوبې ، چاربېتې او د بدلې شروعاتی مصرعو تہ سر وائیلے شی ۔
نیم سرے
شاعرانو بہ چاربېتہ پہ نیم سر وائیلہ او ھم مجلسی بہ د مجلس دوران کښې د سریانو اسانۍ لہ پارہ د پورہ سر چاربېتې سر بہ نیم کړو
کړہ
د سر نہ ورستو چې کومې مصرعې وی دوی تہ کړہ وائی د بګتۍ کړہ څلور مصرعې وی درې پہ ځان کښې ھم قافیہ څلورمہ د سر سرہ ھم قافیہ وی۔
د لوبې د کړې د مصرعو تعداد کلہ درې او کلہ څلور وی
چې درې وی دوہ بہ پہ ځان کښې ھم قافیہ او دریمہ بہ د سر ھم قافیہ وی ۔ او کہ څلور وې درې بہ پہ ځان کښې ھم قافیہ وې او څلورمہ بہ د سر ھم قافیہ وی ۔
د چاربېتې د کړې دمصرعو تعداد پہ مربع (بګتۍچاربیتہ زوړ نوم ) ) کښې څلور معشر مجاز کښې دوہ د سر مصرعې پہ ھرې کړہ کښې بیا بیا تکرارېږی او اتۂ د کړې مصرعې، مثمن ، مستہزاد کښې اتۂ پہ کړہ بندہ کښې دولس او پہ مثنوی چاربېتہ کښې د شاعر پہ خوښہ خو د څلورو مصرعو نہ کمې نۂ وی د زیاتو حد نیشتے ۔
رتیب
د بګتۍ ، لوبې او د چاربېتې د کړې کومہ مصرعہ چې د سر ھم قافیہ وی ھغې تہ رتیب وائی ۔
ربط
زړو شاعرانو ، اخونانو بہ د رتیب نہ بہ بلہ کړہ راخستلہ کہ داسې بہ نۂ وہ دا بہ یې نقص ګڼۂ ۔ دې سرہ ټولہ بګتۍ ، لوبہ او چاربېتہ بہ ګنډلې وہ۔ پہ یادولو کښې بہ اسانی شوہ ۔ دغہ سبب وۂ چې د ځنو زړو مجلسیانو بہ ھر شپہ نوے مجلس کوۂ
کسر
د بګتۍ ، لوبي او پہ اخېرنۍ کړہ کښې شاعر خپل نوم یا تخلص چې بې سوادہ شاعرانو بہ وې او تعلیم یافتہ شاعرانو لیکۂ ۔ چې عربۍ او فارسۍ پہ تقلید کښې نن صبا ورتہ مقطع وائی ۔ د کثر نہ مراد د صنف اختتام دے ۔ د ځنو ادیبانو دا استدلال غلط دے چې سرتہ کسر وائی ۔ کہ سر تہ کسر وائی نو بیا مقظعې تہ اولسی ژبہ کښې څۂ وائی ؟
سوختہ
پہ یوہ مصرعہ کښې چې چپہ نیمہ کمہ شی دې تہ سوختہ وائی یعنی چپہ کمہ شوہ ، اوسوزېدہ د وائیلو پہ دوران کښې شاعر یا مجلسی تہ پخپلہ ددې احساس کېږی ۔ پہ کوم بحر کښې دې وینا کوی ساہ بہ دې د ھغې نہ زیات شی ۔ پہ اولسی ژبہ کښې ورتہ وسوختہ وائی
سکتہ
کلہ چې د شعر پہ مصرعہ کښې چپہ نیمہ زیاتہ شی د وینا خاوند تہ روکاټ محسوس شی دې تہ سکتہ وائی ۔
شاعر
چې کوم سړی تہ د شعر جوړولو ھنر زدہ وۂ ھغہ تہ شاعر وائی ۔ خو یاد دې چې لوے شاعر پېدا کېږی جوړېدے نۂ شی ۔
مجلسی
چې د شاعر شعرونہ یاد کړی بیا پہ مجلسونو وائی مجلسی دے ۔ خو پہ دوی کښې د ځنو دومرہ تجربہ اوشی چې کلہ کلہ لوبہ نیم چاربیتہ اوائی ۔ د مجلسی جمع مجلسیان دی ۔
سری
د مجلسی سرہ پہ مجلس کښې سر وائیلو خاوند تہ سری وائی ۔ او دغہ عمل تہ سر بچے وائی ۔ پخوا بہ ھلکان چې د کومو بہ شوق وۂ چې پہ حجرہ کښې بہ مجلس کېدۂ د مجلسیانو څنګ کښې کیناستل اول بہ سر وې بیا بہ کلہ کلہ ټپہ نیم اوکړہ کۂ اواز بہ یې ښہ وۂ بیا بہ مجلسیانو ورتہ پخپلہ د وینا دعوت ورکوۂ ۔ داسې بہ رو رو مجلسی شو ۔ نورې د inter tainment ذرائعې نۂ وې دغہ واحد ذریعہ وہ ۔