ساندې

متل دے چې غم او خوشحالی ورور او خور دی ۔ کہ یو طرف تہ اختر دے، نوروز دے وادۂ دے ۔ نو بل طرف د حسن حسېن ورځې دی ، مرګ دے غم دے ویر دے ژړا دہ ۔ چې څوک مړ شی مراثی ورسرہ لیکلې شی ۔ پہ مړی باندې د مرګ پہ وخت خلق ژاړی ، مخ پہ څپېړو وھی ، وېختۂ شوکوی او ساندې پرې وائی ۔ پہ عربو کښې دستور وۂ چې څوک بہ مړ شو ھلتہ بہ زنانہ وې ھغہ بہ پہ اجرت رابللے شوې ۔ دغہ خځو بہ پہ مړی باندې ساندې وېلې ۔ حدیث دے چې نبی ؏ نوحہ ګرې خځو نہ نہ بېعت اخستۂ یوې پکښې نبی؏ سلام تہ اووې چې لہ مانہ بېعت مۂ اخلہ پہ ما باندې د یوې بلې زنانہ بدل پورې دے چې د ھغی نوحہ اوکړم بیا بہ بېعت اوکړم ۔ پہ سندھ کښې دې زنانہ ؤ تہ رودالیاں وائی پہ تناول کښې چې فرید خان نواب مړ وۂ ۔ دغہ ښځې ترې راټولې وې ساندې پرې وئیلې د ھغہ زمانې نہ دا جملہ مشھورہ دہ۔

پټو لی چې پېټاں
فرید خان راجہ مو یے

ترجمہ راځئ ملګرو چې ژاړو فرید خان نواب مړ دے

پہ تنول کښې چې بہ مړے اوشو پہ چم ګاونډ ، پہ کلی بہ اختر وۂ ، د مړی پہ کور د غنمو سرې سرې روټۍ بہ پخېدې او پہ سوچہ غوړو کښې بہ ماتېدی او خوړے بہ شوې ۔ او کہ څوک وارث بہ ناتوانہ وۂ ھغۂ لہ بہ پہ دغہ موقع خېرات سخاط لہ پہ فراخ دلۍ سرہ قرض پور ورکولے شو چې دغہ کس ټول عمر لہ پارہ احسان مند شی ۔ پہ پښتون اولس کښې دا دودونہ دستورونہ موجود وو ، خو اوس د دین د عام کېدو پہ سبب پہ دغہ ناوړہ رسمونو کښې کمے راغلے دے ۔ دا یوہ ساندہ د نمونې پہ توګہ اوګورئ

پہ تړوائی کښې مېښې ناړی
ناوې زبېدې
یا جینۍ مور درپسې ژاړی
ناوی زبېدې
چې د زیارت پہ لوری لاړې
ناوې زبېدې
پہ دې فلانی باندې مې وایہ سلامونہ
ناوې زبېدې

دا یوہ بلہ منظومہ ساندہ چې یوې زنانہ د خپلې لُور پہ مرګ وائیلې دہ

خپلہ مور دې پرېښودہ
پہ غم پہ ژړا پہ زګېروی کښې
بد مرګی رانہ پټہ کړې
پاکې پېغلې بد مرغې
زما رڼا تا مور پرېښودہ

پہ ځنو کلو کښې بہ باقاعدہ د ساندو مقابلہ شوہ ۔ ھر یوې رشتہ دارې بہ ښودل غوښتل چې ھغہ ډېرہ خفہ دہ او ډېر یې ژړلی دی ۔