سروکی
سروکی داسې وجود مومی چې د زاړو او مړو شاعرانو د اولسی غزل ، اولسی رباعی ، بدلې ،بګتۍ ، لوبې چاربېتې څۂ حصہ خلقو تہ یاد پاتې شی ۔ او دا شاعر نوم ورکے شی څوک یې نۂ پېژنی داسې دا د عام خلقو ګډ مال اوګرځی ۔ سروکی بعضې وخت خلق تخلیق کوی ھم خو دا ځنې وخت شاعران نۂ وی چې صنف پورہ کړی او خپل کسر پرې او خېژوی ۔ مثال پہ طور دا سروکی:
خلقہ اسان شو ددې زمان وادونہ
ډالډا استعمالہ وینہ
جوړئ ترې پولاونہ
یا
څنګہ بې انصافہ شول د ملک ھټی والانہ
سودا خرڅوی ګرانہ
د ھر سړی خپل نرخ دے
دا سروکی چې چا وائیلی وو زۂ ھغہ بنیادم پېژنم خو نوم یې اوس ھم نۂ شم اخستلے چې مړہ دہ ۔ د ھغې اولاد بہ اوس لہ مانہ خپہ شې ۔ د ھغې پہ ژوند د ھغې کور والا کہ خبر شوے وے نو خداے خبر دے چې کوم قیامت بہ راغلے وۂ ۔ زمونږ د بټګرام یو ملګری دا ھمت کړے وۂ چې توپکو پہ لاس ورپسې خلق راغے ۔ د سروکو تعداد دومرہ ډیر دے او ډېر طرزونہ دی چې دا څوک ھم د یوې خاص قاعدې قانون لاندې نۂ شې راوستلے ۔ د مقدار پہ لحاظ ډېرہ زیات دی ۔ د چاربیتې مقدار ھم ډېر زیات دے خو د چاربېتې شپږ اولسی اھنګونہ دې ۔ د یو داسې قالب دے کہ شاعر دانستہ یا غېر دانستہ کمے بېشے اوکړی کہ د چاربېتې نور لوازمات پورہ وی بھر نۂ شې وتلے ۔ د جوړښت پہ لحاظ مونږ سروکی پہ څلورو ډلو کښې ویشلے شو خو دا ختمی نۂ دی لہ دې نہ علاوہ ھم کېدے شی۔
اولنۍ ډلہ ھغہ سروکی چې دوہ مصرعې لری
پہ خوب اودۂ وم چې پہ مخ مې چا لاسونہ وھل
چې سر مې جګ کہ خپل اشنا رالہ خالونہ وھل
د محبوبې پہ غاړہ ځانګی تعویزونہ
مخې لہ راغلہ تورې سترګې سرۂ لاسونہ
تور اوربل دې بند پہ بند
ګل پہ شان اودلے دے
پہ تا دی راشې د خزان ساړۂ بادونہ
زۂ دې جدا کړم لۂ خوږہ یارہ بېلتونہ
یار رانہ جدا شۂ پہ لمسون د غمازانو
اوښکې ملغلرې مې توئېږی لہ چشمانو
دويمہ ډلہ د سروکو ھغہ دہ چې درې مصرعې لری
و بندیوانہ مې ساتینہ
ماتہ لالے وائی وائی
چې چرتہ مۂ ځہ د زړۂ
د سرو ګلونو څانګې
لیلیٰ د خیالہ ځانګې
تا زۂ کړمہ رنځورہ
ورتہ راکاږہ توپونہ
ناوګۍ مومندو ورانہ کړلہ
د دیر نوابہ
راشہ لېونیہ وئی
تور اوربل مې ستا دے
د بل خاورې شہ مئینہ
د سروکو دریمہ ډلہ چې پہ څلور مصرعو مشتمل وی
لیلیٰ خندل کوی
پہ پہ زړونو چل کوی
سترګې یې تورې پہ کجل کړلې خوړل کوی
عجب کتل کوی
مورې پڼې مې راکوہ چې پسې ځمہ
مړہ بہ شمہ
یار مې د زرګر پہ دکان
لیدلے ما دے
زۂ بہ یې پہ جېب ګرځومہ
مالہ شال راؤړہ
سوچہ رومال راؤړہ
د بنارس
زما د زلفو ارمان ژنہ
ﷲ دې راولہ
مولا دې راولہ
پہ چمن بیا
ښاغلی دوست چې د خپل کتاب پہ صفحہ۷۴ باندې “ د سروکو کوم تقسیم د مصرعو او قافې پہ بنیاد کړے دے دا ممکن نۂ دے ۔ ځکہ کوم سروکے ھغہ پہ څلورو مصرعو کښې لیکی ھغہ پہ دوو او دریو مصرعو کښې ھم لیکلے شی ۔لکہ دا یو مثال بہ واخلو ښاغلی دوست پہ څلورو مصرعو کښې لیکلے دے زۂ یې پہ دوو کښې لیکم پہ وائیلو کښې ھیڅ فرق نۂ پرېباسی ۔ د سروکو د وائیلو انداز پہ ھر سیمہ خپل دے ۔ فضل میر خټک پہ فضلیات کښې پہ صفحہ ۱۵۴ باندې لیکلی دی چې ټپې تہ ټکۍ ھم وائی ۔ ټپې تہ تکۍ وائی خو ھلہ چې دنیمکۍ یا سروکی سرہ وائیلے شی څومرہ ټپې چې ورسرہ اووئیلې شوې دومرہ تکۍ اوختې ۔ لکہ زمونږ ماشومان د ټوکانو بلورو غوزانو کښې وائی پہ تا مې دومرہ ټکونہ اوختل ۔ د نیمکۍ او د سروکی پېژندګلو لہ پارہ دا کافې دہ چې ددوی کړہ بہ ټپہ وی ۔ د نیمکۍ او د سروکی دا فرق دے چې د نیمکۍ سر بہ ھم ټپہ وی اوکړہ ھم خو د سروکی کړہ بہ ټپہ وی خو سر کلہ پہ دوو ، دریو او څلورو مصرعو وی او ټپہ نۂ وی۔