د ماشومانو دوړې او سندرې
زہ پہ دې نۂ پوھېږم چې ماشومان دا دوړې او سندرې پخپلہ جوړوی او کۂ لوے ورلہ جوړوی ۔ عمومًا چې کلہ بہ واورہ ورېدہ ، سړہ سیلۍ بہ وہ پہ کوټو بہ د لوبو امکان نۂ جوړېدۂ ۔ پہ یو ګُټ کښې بہ جمع شول یو بل تہ بہ یې دوړې وائیلې چې ډېرې بہ پکښې ھم قافیہ او حسبِ حال وې لکہ
لختہ دہ شاہ لختہ دہ
نۂ ماتېږی سختہ دہ (وېختۂ )
دا بلہ
تر دې تر الائی
سپینې وریجې کلائی (واؤرہ)
بزې بزې
د کندُو لاندې
اوبۂ ځی ( جرندہ)
چرګہ
د چرګوړو سرہ لاړہ
قندھار تہ (سپوږمۍ)
چې کلہ بہ د دوړی جواب چا ھم ور نۂ کړو ۔ د دوړې وایونکی بہ وې چې اوس جومات راکړئ ۔ دوی بہ ورتہ وئیل چې د فلانی کلی جومات ستا شو ۔ د دوړې وایونکی بہ وائیل شروع کړل چې د فلانی کلی جومات خورمہ څښمہ ، مزې پکښې کومہ زۂ چې ستاسو کور درشم حلوہ ،پولاونہ خورمہ چې تاسو زمونږ تہ راشئ ساګ سوکړک درتہ ږدمہ فلانے شے دے ۔ زمونږ خلقو چې بہ د منی فصل جوار ، شولې کورتہ کړل ھلکانو بہ ډلې جوړ کړې او صحبت بہ یې غوښتۃٔ ۔ د صحبت د غوښتو پہ وخت پہ ور کښې دا بیان کاوۂ ۔ یو بہ وائیل اشہ باشہ ، دې نورو ټولو بہ وائیل ۔ درنجے
اشہ باشہ، درنجے
بېلے تہ راشہ ، درنجے ، د شګو پړے ، درنجے ، غوی خوړلے درنجے، غوے ما خورلے
، درنجے ، فلانے کُلال ،درنجے ،پہ ګټ اولاړ ، درنجے ، ګز ریخ ترې لاړ ،
درنجے دکور میرمنې ، درنجے ، امبار تہ کېنہ درنجے ، دانې رواړہ ، للے للے ۔
ھلکان بہ نورو کلو تہ ھم تلل او دانې بہ یې ټولولې بیا بہ یې خرڅی کړلې د بازارہ بہ غوښې او مټیانې راوړلې ، د شپې بہ یې د کلی پہ حجرہ یا د چا کورکښې غوښې او وریجې پخولې مجلس بہ یې کاوۂ ، سحر بہ پخپلہ اوخوړلې او ویش بہ ھم کړې ۔ جینکو بہ ھم ډلہ جوړہ کړہ لس اتۂ ماښامہ بہ یې پہ خپل کلی کښې دانې ټولې کړې او صحبت بہ یې جوړ کړو ۔ جینکو بہ څۂ داسې بیان کاوۂ ۔
غوم غومبکے ، باڼُو بکے ، اور دے، سمسور دے ، څوک څوک پہ کړاں وۂ ځی ،
خدایہ تۂ اومنې ، د کور د یو ماشوم نوم پہ کړاں وۂ ځی ، خدایہ تۂ او
منې، دے چې سخر کرہ روان شی ،خدایہ تۂ اومنې ، د صحبت جینکۍ څۂ غواړی ،
خدایہ تۂ او منې ، یو اوږے دانې غواړی ، خدایہ تۂ اومنې ۔ پہ مالګو تروې
غواړی ، خدایہ تۂ اومنې ، پہ ګړو خوږې غواړی ، خدایہ تۂ اومنې ، ښې
میرمني ښې ، تۂ راوچوہ دانې ، کور دې ډک شہ د غلې ، زمونږ برخہ دہ پکښې ۔
جینکو بہ ھم ټولہ شپہ شوګیر کړہ سندرې بہ اووائیلی او غوښې وریجې بہ یې پخی کړې خوشحالی بہ یې اوکړہ ۔ ماشومانو نورې څۂ سندرې دی ۔
کاشکې زۂ ھیلۍ وے
غاړہ مې نرۍ وے
ناستہ پہ ھګۍ وے
شېر کې لالا
دا بلہ نمونہ
اوښہ اوښہ ډانګہ
دنګہ دی غړانګہ
کوچی ماما ناری وھی
دوہ غبرګې نغارې وھی
ماشومانو چې کلہ بہ پہ پشکال کښې باران ډېر زیات اوشو د لوبو انداز بہ ھم بدل شو ۔ ماشومانو بہ خټې نہ وړہ غوندې بلغمۍ جوړہ کړہ ۔ منځ بہ یې ورلہ ښہ نرے کړو بل ماشوم تہ بہ وائیل
اکُو بکُو چار چکُو
کمر کښې سورے شتے کہ نیشتے ؟
دې بل بہ ورتہ پہ جواب کښې وائیل ۔
نن نشتے صبا لوے غار دے ۔
دخټې نہ جوړې بلغمۍ پہ وېخ کښې بہ چې څومرہ سورے اوشو دې بل بہ دغہ ھمرہ خټہ پہ ھغہ سوری کښې اېښودلہ داسې بہ یې خټہ د یو بل نہ ګټلہ ۔
دا بلہ یوہ د ماشومانو د لوبو سندرہ
پورې یوہ ونہ دہ
د ونې لاندې مار دے
د مار پہ خُلہ کښې تار دے
تار مالہ پکار دے
نۂ څښم د جبې اوبۂ
خُلہ بہ مې تڼاکې شی
سادین بہ رانہ پاتې شی
پیشکور کور تمبل
ورسرہ بہ یې پېرون خوړل
دا یوہ بلہ لوبہ دہ ۔ ددې لوبې پہ سندرہ کښې ھندکو او پښتو ګډ دی
اکری بکری
تلہ والی ټِکری
ما مودہ خان
غشې اولی پہ مېدان
پہ اسمان کښې د شنو کوترو لو دے
چې ګوتہ غوڅوی قلم یو دے
اے ګلی خندانہ
پہ جنګ بہ دې رانۂ شم
ګلان تۂ راوړہ سلطانہ
پیشو پړنګ آ دېلۍ ۔
ھزارہ د ګڼو قامونو ټاټوبے دے ۔ پہ دې کښې سواتے چې د سلطانانو اولاد دے ، سېدان د پېر بابا ، اخون خېل د خون سالک بابا چې نسلاً درانیان دی ، یوسف زی ، دلزاک ، مشواڼی او ګدون فاتح قامونہ دی ۔ خو پہ دې کښې زاړۂ قامونہ ګوجر ، ډونډ ، کرړال او عباسیان اباد دې ۔ ددې ټولو پہ یو بل باندې اثرات پرېوتی دی ۔ کلچر پہ لحاظ یوہ زرخېزہ سیمہ دہ ۔ خو غرئیزہ خاورہ دہ ۔ پہ ادب او کلچر باندې یې کار نۂ دے شوے ۔