بګتۍ
بګتۍ د پشتو اولسی شاعرۍ ډېر زوړ صنف دے ۔ ددې د ابتدا ھم لکہ د ټپې څوک تعین نۂ شی کولے ۔ پخوا بہ چې حجرو کښې مجلسونہ کېدۂ ۔ تازہ وادۂ کړی زلمی بہ ھم کور تہ لہ شرمہ نۂ تلل ځکہ چې ھمزولو بہ ورسرہ اکاړې کولې ۔ ناوختہ پورې چې بہ مجلس اوشو ۔ یو ستومانی بہ خورہ شوہ ۔ یو مجلسی چې اکثر ټوقی غوندې بہ ھم وۂ ۔ څۂ داسی شاعری شروع کړہ چې پکښې بہ ظریفانہ عنصر ھم وۂ ۔ دې وینا سرہ بہ پہ مجلسیانو او ناستو نورو سامعینو بہ تازګی خورہ شوہ ۔ پہ خوا بګتۍ د مجلسونو لازمی جز وۂ ۔ اوس مجلسونہ نۂ کېږی پہ کوزې پختون خوا کښې د بګتۍ د وینا رواج پہ شاعرانو کښې ختم شوے دے ۔ البتہ پہ افغانستان کښې اوس ھم لیکلے او وائیلے شی ۔ د بګتۍ جوړښت داسی دے سر یې پہ دوو مصرعو مشتمل وی چې ھم قافیہ وی ۔ کہ ردیف ورسرہ وی نو ھم ردیف بہ ھم وی ۔ کړہ پہ پہ څلورو مصرعو مشتمل وی چې درې بہ ځان کښې ھم قافیہ وی او څلورمہ بہ د سر ھم قافیہ وی ۔ د چاربېتې یو کور (قسم ) دے چې ورتہ بګتۍ چاربېتہ وائی ، ددې چاربېتې او د بګتۍ جوړښت یو دے ۔ خو ما چې کلہ د چاربېتې اقسامو لہ نومونہ ورکول ۔ ما ورلہ مربع چاربېتہ نوم ورکړے وۂ ۔ ځکہ چې بګتۍ او بګتۍ چاربېتہ خبرہ څۂ جوړېدہ نۂ ۔ د بګتۍ او د مربع چاربېتې فرق ما پہ کتاب “ د چاربېتې پوھنہ “ کښې ورکړے وۂ ۔ چې د بګتۍ او د مربع چاربېتې پہ مزاج کښې فرق دے پہ چاربېتہ کہ مذھبی ، تاریخی ۔ حماسی او عشقیہ وی سنجیدہ خیالات بہ وړاندې کوی ۔ بګتۍ عموماً مزاحیہ یا بہ عشقیہ وی چې څۂ نہ څۂ د دلچسپۍ سامان پکښې شوے وی ۔ بیا د بګتۍ او د چاربېتې د رتیب د سر سرہ د لږېدو تفاوت ھم دے۔ د چاربېتې کړہ چې ختمہ شې ټول سر ورپسې وائیلے شی او د بګتۍ د سر یوازې ورستنۍ مصرعہ ۔ دا د بګتۍ یو دوہ مثالونہ۔
سر:
چرګ مې حلال کړ دے سینہ اوخورہ پتون پرېږدہ
دلتہ قدم کېږدہ جینۍ دلتہ قدم کېدہ
کړہ:
دلتہ قدم کېدہ جینۍ تۂ د خداے دپارہ
تاتہ مې مېوہ دہ نن راوړې د بازارہ
مخامخ رادرومہ مۂ وېرېړہ تۂ د پلارہ
روئ د خداے اوګورہ دواړہ لاس پہ تندی کیدہ
دلتہ قدم کېدہ جینۍ دلتہ قدم کېدہ
(شاعر مامانُور افغانستان )
سر:
نن مې لہ ورایہ د خارو مخ تہ کاتۂ کړی دی
زړۂ مې الواتۂ کړی دی
کړہ:
نن مې لہ ورایہ نہ لیدہ ھغہ خارو ولاړہ
سپینہ یې خُلہ ښہ صراحی غندل یې غاړہ
پہ کجل تورې خماری سترګې یې دواړہ
پہ سُور چارګل کښې پرې پورہ اتۂ کړې دی
زړۂ مې الواتۂ کړی دی
سُور یې چارګل پہ پوزہ کړے یې پېزوانہ
ټیک لہ دړۍ سرہ یې وینم ھر زمانہ
سپینې یې لیچې سپینې تورې د ایرانہ
ټول عاشقان یې پہ لمبو باندې راتۂ کړی دی
زړۂ مې الواتۂ کړی دی
(شاعر قاضی ګل ھزارہ)
دا بل مثال:
لېونۍ ګوجری منګے دې کوم ګودر لہ وړې
پہ لالی مئینې لہ برہ چمہ ورتہ ځې
لېونۍ ګوجرې شونډی دې سرې پہ دنداسہ
ستا پہ پوزہ چارګل تا پہ سر کړې دہ خاصہ
دا سپینہ خولګۍ د زنې سر دې پتاسہ
ستا وړی خبرې لکہ خارو وړې وړې
ستا وړې خبرې زما پہ زړۂ باندې ورېږی
ستا شینکی خالونہ چې وینم زړۂ مې نۂ صبرېږی
د بېلتون د لاسہ زړګے مې چوی نۂ پاتې کېږی
پہ ټولی د جونو د خیالہ ھسکہ غړۍ وړې
پہ لالی مئینې لہ برہ چمہ ورتہ ځې
(شاعر طالب جان د مومند سیمہ )
د بګتۍ پہ بحر کښې کمے بېشے کېدے شی خو جوړښت بہ ھم دغہ وی