اولسی غزل
محققین داسې وائی چې غزل بنی اُمیہ پہ دور کښې پہ عربو کښې پہ معرض وجود کښې راغے ۔ د عربۍ نہ فارسۍ خپل کړو ۔ بیا یې ھندوستان تہ سفر اوکړو ۔ ھندوستان کښې غزل اردو ، پښتو او نورو ژبو خپل کړو ۔ څنګہ چې وېلے شی غزل د قصیدې د تشبیب نہ اخذ کړے شوے دے ۔ قصیدہ د اسلام نہ مخکښې پہ دورِ جاہلیت کښې ھم ویلے شوې دہ ۔ امراؤالقیس او ابو نواس د جاہلیت دور لوے شاعران وو ۔ ھغہ وخت بہ ھم غزل د قصیدې تشبیب پہ شکل کښې وجود لارۂ ۔ زۂ لږ نور پہ وړاندې تېرېږم ۔د صېفو پہ نظمونو کښې تغزل د عیسیٰ ؏ د پېدائش نہ مخکښې وجود لری ۔ مونږ بہ یو مثال واخلُو دا ہوائی جھاز ، راکټ موږ تہ پہ دغہ شکل کښې د ډېرو مراحلو نہ د تېرېدو نہ ورستو پہ لاس راغلی دی ۔ زما پہ عصر کښې کلہ چې بہ بېنش راښکے شو درې څلورو کسانو څخہ بہ د لرګی اړمی وو چې د بیش لاندې بہ وار پہ وار اېښودے شو ۔ دې سرہ بہ د بینش پہ راښکو کښې اسانی شوہ ۔ د اړمی نہ لرګی کرکړے شو ۔
کرکړی نہ ټائر شو ۔ د انسان نہ ځیناور او د ځیناور نہ انجن شو داسې دا سفر تر ھوائی جھازہ رسېدلے دے ۔ نن چې مونږ کوم صنف پہ استعمال کښې راولُو ددې رېشہ چې کلہ نہ ژبہ د شاعرۍ قابل شوې دہ موندے شی ۔ د غزل تعریف دے د یوې ښکلې زنانہ سرہ خبرې کول ۔ اول پہ غزل کښې عشقیہ اشعار وائیلے شُو خو اوس ھرہ موضوع بیانولې شی خو تغزل یې شرط دے ۔ تغزل چې پکښې نۂ وی ھغہ نظم خو دے ولې غزل نۂ دے ۔ د غزل ھئیت دے ، مطلع ، حسنِ مطلع ، قطع بند ، بېت الغزل او مقطع ۔ د غزل شروعات چې د کومو دوو مصرعو نہ کېږی دې تہ مطلع وائی ، کہ مطلعې پسې بلہ مطلع یعنی دوہ نورې ھم قافیہ مصرعې وې دې تہ حسنِ مطلع وائی ، کلہ چې د غزل پہ یو شعر کښې د شعر مطلب واضح نۂ شی دوہ نورې یعنی شعر اولیکلے شی قطع بند ورتہ وائی ، د غزل شعرونو تعداد کم از کم پنځۂ او زیات نہ زیات دیارلس پکار دی ، د غزل پہ اخری شعر کښې شاعر خپل تخلص استعمالوی دا مقطع دہ ۔ پہ یو وخت کښې دوہ مقطعي بہ ھم وې ۔ د علی خان او د حافظ غزلې ښہ مثالونہ دی ۔ دا یو غزل د مثال پہ توګہ
ما تصویر لہ ھرې ډډې د یار جوړ کہ
لکہ یار نۂ شو کہ ډېر مې سینګار جوړ کہ
دا د عشق ناقراری مې کمہ نۂ شوہ
کہ ھر څومرہ مې سبب د قرار جوړ کہ
سم د یار نازکې طبعې سرہ نۂ شو
پہ خوارۍ باندې کۂ ډېر مې بازار جوړ کہ
پہ ائین کښې دې ځان اوګوری پخپلہ
داسې وۂ کہ خلقہ ماترې نګار جوړ کہ
عکس زما د تور باتُور ترې منعکس شو
کہ تور خال یې د رنجو پہ رخسار جوړ کہ
ضمانت د پال طبیب غواړی نادان دے
کہ خداے دا ځلې د مینې بیمار جوړ کہ
غبارہ کښې چې ھوا ډېرہ شی اوچوی
ھر سړے یې د خپل ظرف پہ مقدار جوړ کہ
د غماز سترګې دې اووځی چې خلاص شم
بیا یې شر اقبال سرہ پہ دیدار جوړ کہ
دا خو پہ حقیقی معنو کښې غزل دے ۔ خو اولسی شاعرانو بہ یو طرز بہ مخکښې کېښود بیا پرې غزل اولیکۂ ۔ د اولسی غزل څۂ مقرر جوړښت نۂ وۂ ۔ پہ نولسمې صدۍ کښې یو شاعر میرا تېر شوے دے ۔ چې ډیر خوش اوازہ او طرز جوړولو ماھر وۂ ۔ د ھغۂ یو غزل زخمی ډېر زیات شہرت موندے وۂ ۔ دھغہ غزل نہ یو دوہ اشعار۔
زخمی پہ غم کښې ناست یم د ھجران پہ کټارو – رو -رو
زړۂ مې یوړو پہ منګل چې نن راغلہ خارو رو رو
لب شکر لری ، غاښ ګوھر لری ، زنہ ثمر لری زما دلبر لری
زۂ یې وھلے پہ ضمیر ځکہ ګډ یم پہ نارو رو رو
لازم سلام پہ ما ، شاہ مدام پہ ما، اوکړہ پام پہ ما ،غږ مقام پہ ما
درتہ پروت یم پہ درګاہ مقدم یم د سوّرو رو رو
شعر چې خپل وائی ، وزن د بل وائی ، ځان تہ دې غل وائی
چې څوک غزل وائی میرا دا تل وائی غماز ګېر کړہ پہ پنجرو رو رو
د میرا د بل غزل اوګورئ
عاشق سوال ګر دے د خپل یار
پہ در دې پروت یم پہ زړۂ افګار
خېر لہ ورتلمہ ھر څۂ مې ھېر شو
ھمسا پہ لاس کښې سپی را چاپېر شو
پہ لاس را نۂ غے د زلفو تار
چراغ بلېږی ځان کړہ پتنګ
مخا مخ ورشہ مۂ کړہ ترې څنګ
ترې نہ جدا کړہ د ګلو ھار
مئین پہ تا یمہ شومہ حصار
ځکہ بندی شوم زۂ پہ سنګسار
عبث مې تېر کړو د ځوانۍ وار
میرا فریاد کړی پورت دے رنځور
پرې مقرر شۂ د غم ناسُور
وخت ھم دا دے اوکړہ تلوار
عاشق سوال ګر دے دخپل یار
پہ در دې پروت یم پہ زړۂ افګار
ورستو د ګلستان بابا ، کرامت غمګین ، ظفیر ګل ، علی حېدر ، عبدالواھاب دستی او جمشید وغېرہ غزل ښہ شو ۔ خو غزل چې د جوړښت پہ لحاظ ډېر اسان دے خو لیکل یې پہ پلِ صراط نہ تېرېدۂ دې ۔ دا د اولسی شاعرانو کار نۂ دے ۔ د ډاکټر یار محمد وېنا دہ چې د شاعر پتہ پہ غزل کښې او د شاعرۍ پہ کتاب کښې لږی پہ مشاعرہ کښې ھر څو ھم ښہ اووائی ۔