ټپہ
د پښتو ژبہ چې شاعرۍ جوګہ شوہ کوم وړومبے صنف بہ معرضِ وجود کښې راغلے وی ھغہ بہ ټپہ وی ۔ دا ددې د نوم نہ ښکارہ دہ ۔ کلہ چې پښتو ژبې ابتدائی مدارج سر تہ کول ، ھغہ وخت کښې بہ د موسیقۍ الات بہ ھم نۂ وی جوړ شوی ۔ چې دا صنف بہ کلہ وئیلے شوے وی ورسرہ بہ خلقو د خولې نہ اوازونہ ویستی وی لاسونہ بہ پړقہ ولی وی یا نور څۂ ۔زمونږ پہ سیمہ او بټګرام کښې لاسونہ پړقولو تہ اوس ھم ټپې وھل وائی ۔ پہ ھغہ وخت کښې د موسیقۍ نور څۂ آلات اېجاد شوی نۂ وو ، د خوند پېدا کولو پہ خاطر بہ ورسرہ ټپې وھلې شوې وی ۔ د دغہ د ټپو پہ نسبت ددې صنف نوم ټپہ پریوت ۔ زما د خپلې مشاھدې خبرہ دہ چې ھلکانو بہ پہ ورشو ګانو کښې مالونہ (مېخې غویان ۔ غواګاني ، بیزي او ګډې وغېرہ ) بہ څرول ھغوی پہ ټپو کښې خوند پېدا کولو پہ خاطر یو لختہ بہ ښی ترخ لاندې ټینګہ کړہ پہ ښې لاس کښې بہ ئې بلہ نرۍ لختہ د ساخڼۍ پہ نمونہ واخستہ ۔ دغہ غټہ لختہ بہ ئې پہ نرۍ لختې وھلہ او ګس لاس سرہ بہ ئې سینہ ډبولہ د لختې نہ بہ نرے د زیل اواز خوت او د ډډې سینې نہ غټ د بم او نورو ملګرو بہ ورسرہ ټپې کولې ۔ دوې بہ اکثر د ټپو وارونہ اېښودل
ھلکان بہ دوہ ډلې شول اولنۍ ټپہ بہ دا وہ
د ټپو وار راسرہ کېږدہ
کہ پړ دې نۂ کړم کشرہ خور بہ راکوېنہ
د بلې ډلې جواب بہ دا وۂ
کہ راکوې کشرہ بہ راکړې
دې مشرۍ تہ ما بې بې وئیلی دینہ
دا مقابلہ بہ جینکو کښې ھم کېدہ چې کلہ بہ لرګو ، خشاکو ،واښو لہ غرۂ تہ تلې ۔ خو دا نظارہ بہ د سپرلی ورځو کښې ډېرہ وہ ۔ چې ګوچۍ ، ھېنډې ، ساګ (سابۂ ) کُنجۍ ، کونډېر ، نمېر او جل بنګۍ بہ پہ غرونو کښې او ټوکېدل ۔ چمیارو، اُکلان او کورو لہ بہ پېغلې جوني پہ ډلو ډلو غر تہ تللې ۔ کہ یو تنګوړی کښې بہ خوږ یاقربان شۂ نو د بل نہ بہ د ھغې جواب راغے ۔ د جوابی ټپو بنیاد بہ ھم دغسې اېښوے شوے وی ۔
د ټپې جوړښت
یو ټپہ پہ دوو مصرعو مشتمل وی اولنۍ مصرعہ نہہ چپې او دوئمہ دیارلس چپې مثال پہ توګہ
پہ پاک ﷲ مې دې توکل وی= ۹
چې وخت پہ وخت روزی ھر چاتہ رسوینہ =۱۳
د ټپې خاتمہ پہ ہ باندې کېږی
لکہ پہ سیند کښې ډوبہ ګټہ
داسې دې زۂ پہ تھمت ډوبہ ناستہ یمہ
را ولاړېږہ زړۂ مې نیسہ
پہ تا بېللے زړۂ مې دړې غورزہ وینہ
خو کہ چرې دوئمہ مصرعہ “داسې دې زۂ پہ تھمت ډوبہ ناستہ یم “لا د بلې ټپې دوئمہ مصرعہ “پہ تابېللے زړۂ مې دړې غورزہ وی “ او وائیلے شی د معنې مطلب پہ واضح کولو کښې فرق نۂ پرېباسی خو د قاعدې قانون د روح خلاف دہ ۔ د چپو یا سېلابونو تعداد بہ دولس شی ۔موضوع پہ لحاظ دا د پښتون کلچر ، ژوند ژواک ، غم ، خوشحالۍ ، وادۂ ، مرګ ، اختر، شوقدر، اشر ، غوبل ، جنګ ، تاریخ ، مذھب ، ویش ، کډې غرض د ھر اړخ عکاسی کوی ۔ ډېرو ټپو د متلونو شکل اختیار کړے دے ۔ د ټپو د تعداد ھېڅ اندازہ نۂ شی کېدے دا بې شمارہ زړې شوی او ورکې شوې دی او بې شمارہ ھرہ ورځ نوې وئیلے کېږی
تر کومہ چې مونږ څخہ د تپې د قدامت اندازہ دہ ۔ ھغہ اریائی دور پورې دہ مونږ د نمونې پہ طور دا ټپہ وړاندې کوو ۔
سپوږمیہ کړنګ وھہ راخېژہ
یار مې د ګلو لو کوی ګوتې رېبینہ
بھادر شاہ ظفر کاکاخیل ددې ټپې تاریخ داسې بیانوی چې سومہ نومې یو ګل د دنګو غرونو پہ څوکو ټوکېدۂ ددې ګل لو بہ د شپې مالې کېدۂ لہ دغہ ګل نہ بہ یو خاص مشروب تیارولے شو او بیا پہ مذھبی تہوارونو کښې څښلے شو ۔ دا بلہ ټپہ د محمود غزنوی دور سرہ تړلے کېږی
دا د خانو لښکرې راغلې
زۂ بہ د یار دیدن لہ کُرمې تہ ورځمہ
خانو د محمود غزنوی د فوج سپہ سالار وۂ ۔د پښتون خوا ، بلوچستان او د افغانستان پہ ځنو سیمو ټپې تہ لنډۍ ھم وائی ۔ حمزہ بابا د داور خان داؤد د کتاب “ د پښتو ټپہ “ پہ صفحہ ۸، ۹باندې یو اوږد روایت بیان کړے دے ۔ دا زمونږ پہ سیمہ لږ مختلف دے ۔ زمونږ پہ سیمہ وئیلے شی چې اخون کُرنډیا مار د وولو پہ منځ کښې چیچلے وۂ چې اخون تہ اُودہ کول او توکاڼہ پورې کول ګران شُو د مار د زھرو نہ مړ شۂ ۔ د لنډۍ پہ پڼہ کښې غلې کېدل او چیچل د روایت مطابق نۂ دی ۔ لنډۍ یواځې دوہ سرې نۂ وی (پہ حقیقت کښې سر یو وی ) دا د سمې لکۍ ھم وی ۔دې تہ لنډۍ ددې د لنډوالی پہ سبب وائی ۔ سستہ اکثر اودۂ پرتہ وی ۔ چې کلہ پرې پښہ راشی ګوذار اوکړی ۔ ډېرہ زیاتہ زھرژنہ وی ځکہ ورسرہ دا متل مشھور دے ۔ چې د لنډۍ چیچلے اوبۂ ھم نۂ غواړی ۔
لنډۍ او کرنډیا دواړہ د vipour مارانو اقسام دی خو کرنډیا د لنډۍ نہ ھم وړوکے او لنډ دے ۔ اکثر ټول راټول پروت وی د دواړو زھر پہ بدن کښې وینہ منجمد کوی ۔ خو زما خیال دے چې ټپې تہ لنډۍ د لنډۍ د زھرو پہ سبب نۂ د لنډوالی پہ سبب وائی ۔ او ټپہ ھم یو وړوکے او لنډ صنف دے ۔ ځنې خلق ټپې تہ مصرعہ وائی ۔ عام اولس مصرعہ ، بېت ، شعر نہ څۂ بلد دی ۔ شاھد دا نوم بہ ھلہ پرېوتے وی چې پہ راډیو کښې د ادیبانو ھم کارانو او داولسی ھنر مندانو ګډون بہ شروع شوے وی ۔ خو کہ دې نوم پہ اولس کښې رواج موندے وی نو بیا د مصری نہ بہ مصرہ شوے وی ۔ مصری ھغې خوږې ډیلۍ تہ وائی چې د ګړې پہ شان خوږہ او د چینو پہ شان لہ سپینہ وی ۔
ټپہ ئیزہ
انسانی ذھن ھر وخت د ترقي او څۂ د نوی کولو پہ چکر کښې وی ۔ د دغې ترقۍ پہ شوق کښې د ټپې نہ ټپہ ئیزہ شوہ ۔ چې نوم تہ اوکتے چې ټپہ ئیزہ د ټپې نہ وړہ او لنډہ وے خو داسې نۂ دہ ۔ دا د ټپې اولنۍ مصرعې سرہ یو ، دوہ ، درې او اوس تر پنځو پورې ھم قافیہ مصرعې لیکلے شی او دوئمہ مصرعہ د ټپې پہ خپل ځائے وی ۔ داسې د ټپې نہ پورہ نظم شی ۔
مثال ئې دا دے:
لږ خو سوچ اوکړہ داتۂ څۂ کړې
لوبي زما پہ ژوندانۂ کړې
خدایہ ځوانی ئې خاورې مۂ کړې
زما پہ لاس کښې درتہ خاورې شُو ګُلونہ
دا بلہ نمونہ:
نرے نرے باران ورېږی
اوښکې وﷲ کۂ مې اودرېږی
نن مې واړۂ زاړۂ یادېږی
چې مې ابۍ دادا خبرېږی
پہ ما بہ درد مې د زړۂ لوبې کړې وینہ
ټپہ ائیزہ پہ ډیرو ښکلو طرزونو کښې اووائیلې شوہ خو دا کمال د صنف نۂ دے د موسیقارانو او سندغاړو دے ۔ ټپہ ائیزہ د ټپې نہ پہ ډېرو خوبو کمہ شوہ ۔ (۱) د طوالت لہ کبلہ یادول ګران شُو (۲ ) متل نۂ شی جوړېدے (۳) د ټپې سرہ چې کوم جزونہ ګنډلې شی اکثر یو نیم جز د موضوع نہ پہ بل خوا روان وی ۔ داسې محسوس کېږی لکہ ښکلې جامې تہ اوپرہ ټاکۍ ګنډلې شوې وی ۔ پہ ټپہ کښې پہ یو مضمون فوکس وی ۔ پہ ټپہ ائیزہ کښې مضمون ګډوډ شی ۔ پہ تېر اولنی مثال کښې خدایہ ځوانې مې خاورې مۂ کړې د نور موضوع سرہ ھېڅ علاقہ نۂ لری ۔
جوابی ټپې
کلہ کلہ مجلسیان ټپې کوی تر منځہ یې یو بل سرہ سوال جواب شروع کړی دوې تہ جوابی ټپې وائی لکہ ټپہ دہ:
سوال
دا کوم بہ واخلې کوم بہ پرېږدې
چې مرګ بېلتون درلہ جوړہ راشی مئینہ
جواب
بېلتون بہ پرېږدم مرګ بہ واخلم
پہ درست ژوندون ازار بېلتون د لاسہ شومہ
سوال
ددې خبرې جواب راکړہ
زمونږ رسول پېدا د څۂ پہ ورځې ونہ
جواب
ددې خبرې جواب دا دے
زمونږ رسول پېدا د ګُل پہ ورځې ونہ