د چاربېتې غېر مناسېب نومونه
مونږ چې د نظم مسمط نظام ته فکر اوکړو ـ څنګه چې د مثنوى لفظ زمونږ په ژبه راشى زمونږ په ذهن کښې د نظم ټوله خاکه اوګرځى چې دنظم به هر شعر په دوه مصرعو مشتمل وى ـ دغه شان مثلث، مربع، مخمس ،مسدس ټول د خپل د نوم نه جوړښت ښکاره کړى ـ خو زمونږ دچاربېتې ځنې نومونه په مونږ د چاربېتې قسم يا جوړښت نۀ واضح کوى ـ د چاربېتې نومونه دى برغه ، سوره ، روانه ، نيمکۍ، زنځيرۍ او کړه بنده ـ په دې کښې نيمکۍ ، زنځيرۍاو کړه بنده د خپل دنوم نه د قسم پېژندګلو راکؤى خو برغه ،سوره او روانه له دې نه عارى دى لږ به زړو کتابونو ته رجوع اوکړو ـ" هاروبهار"د چاربېتې دټولو نه وړومبنے کتاب دےـ چې دجېمز ډارمسټېټر تاليف دے ـ پکښې د دوه پنځوس شاعرانو چاربېتې موجود دى ـ خو په دغه کتاب کښې يوې چاربېتې ته څۀ خاص مخصوص نوم نۀ دے ورکړے شوے ـ دې پسې د هزارې د نوموړى شاعر قاضى ګل "مُشکل کشاءِطالبان" په کال ١٩٣٧ء کښې چاپ دے دچاربېتېاولنےکتاب دے ـ په دې کښې هم چاربېتو له نومونه نۀ دى ورکړے شوى ـ دې پسې
"باغ وبهار" دقاضى عبدالحليم اثر ،"دنوره دين اخون چاربېتې" د نصرالله خان نصر"ديوانِ احمدين "د حافظ شمس الرحمان "چاربېته " د عبدالواحد ټېکه دارکتاب چې پښتو ادبى بورډ له اړخه چاپ دے ـ د ټېکه دارپه چاربېته کښې ستارى ،زنځيرۍ دسهرې چاربېته وغېره وغېره نومونه ووـ خوبرغه ،سوره او روانه پکښې نۀ وې ـ د ټېکه دار د همعصرو نه ورستو دا نومونه په مخه راغلى دى ـ نن صبا کومې چاربېتې ته په هزاره کښې اوس برغه وائيلے کېږى دعبد الواحدټېکه دار په کتاب"چاربېته" کښې داسې١٤٥ کړې چاربېته موجود ده
دبرغې مثال دے (ګلبڼ ص٣٠شاعر اسرين ګل)
د مجنون غوندې مې پرېښود کلے کور خلقه
د لـېـلٰى مـيـنـې سـتـى کـړمـه پـه اور خـلقـه
ــــــــ
د لېلٰى مينې ستى کړمه په انګار باندې
شنۀ خالونه يې وهلى په رخسار باندې
سـوېـلـو سـره راتـلـلـه پـه دې لار بـانـدې
مخ يې پټ کړو زړۀ مې پرېوتۀ نسکور خلقه
په دې باندې چې غور اوکړے شى په دې کښې د برغُون هيڅ نخښه نخښانه نيشتے ـ البته کړه يې د مربع نظم مشابه ده ـ او ما ورله مربع چاربېته نوم ورکرے دے
"سوره " (١)
تا په سينه جوړ کړو بازار د مينې
نتکۍ پرې تل وهى ټالونه
تېر شوپه ماد ځوانۍواردمينې
لرم په مخ اوښکې رودونه
ـــــ
ستا په سينه د زلفو ټال شته دے
نوې يارى ده چاته شور او نۀ کړې
درسره هر وختې دلال شته دے
شاه جوابونه راته نور او نۀ کړې
زما په زړۀ کښې درته خيال شته دے
کمبختې بل خوا ته چې غور او نۀ کړې
کوه په سپينه خوله اقرار د مينې
نازکې شوندې دې لعلونه
ــــــــ
"روانه" (٢)
انتظار کښې دې ولاړ يمه جانانه
ملايان وائى بانګونه سباکېږى
په خندا دې زړګے وړے دے له مانه
څانګې راشه ستا ديدن ته مې زړۀ کېږى
ـــــــ
انتظار کښې دې ولاړيمه ژړېږم
رڼې اوښکې مې د سترګو نه باران شو
خدائے خبر دے چې په کوم ګناه کړېږم
په زړګى مې افسوس ارمان ارمان شو
سودائى له دېوالونو چاپېرږم
باقى عمر مې تمام په بيابان شو
وار خطا جلۍ مې خېژى له دهانه
امېل لرې کړه اودۀ خلق وېخېږى
کۀ څوک چاربېته ساز سره په وائيلو باندې پوهېږى د (١) او (٢)په وېنا کښې فرق دے ـ د چار بېتو په جوړښت کښې هيڅ فرق نيشتے ـ دوى کښې مونږ يوې ته" سوره "او بلې ته "روانه" په کومو بنيادونو وايُو ؟ ددواړو جوړښت د مثمن نظم د ے ما ورله "مثمن چاربېته" نوم ورکړے دے
ځېنې خلق دې چاربېتو ته روانې چاربېتې وائى
تور اوربل دې الُول په ورځُو خور کړو لېلٰى
ځان دې جوړ کړو چې د چا مرګ له روانه شوې
يا
لېلٰى چې نورانى بشر ته اوګورى په شش کښې
راځى پرې سيادلى دخپلو سترګو نه بوږنېږى
ددې د چاربېتو دکړې جوړښت دمعشرنظم دے د معشر په بندکښې د مصرعو تعداد لس وى ـ او ددې چاربېتې د کړې مصرعې هم لس دى ـ خو په دوى کښې د سر دوه مصرعې بيا بيا تکراريږى ځکه ماورله "معشر مجاز" نوم ورکړے دے ـ د نيمکى چاربېتې نوم ډېر مناسب دے ـ دجوړښت سره سم دے خو هلته "نيمکۍ" مونږ څخه بل صنف دے ـ چې نيمکۍ چاربېتې نه زيات مشهور دے ـ ما نيمکۍ چاربېتې له "مستزادچاربېته"نوم ورکړوـ د نيمکۍ او د مستزاد يوه معنٰى ده ـ يعنى يوه مصرعه پوره او بل ورسره نيمګړې ـ
تاسو اوکتل چې سوره او روانه دواړه په جوړښت کښې يو شان له دى خو د وزن او بحرلږ فرق يې ديو بل نه جدا کوى ـ کۀ مونږ مثمن ته کور او دوى ته کورکى اووايو نو خبره جوړيږى دغه شان کړه بنده معمولى ردوبدل سره درې څلور قسمه ده دا د کړه بندې کورکى اوګڼو بياداهم سمه ده ـ مثنوى کښې هم د مصرعو کمے بېشے دے او مستزاد کښې د وزن او بحر ـ کۀ دې ټولو له مونږ نومونه ورکړوـ ددې ټولو تعداد به دومره ډېر شى چې يادول به ګران شى ـ او کيچړے به جوړ شى ـ خويو ځل چې چا اراده اوکړه او په چاربېته يې ځان پوهه کؤل
غوښتل بياهيڅ ګرانه نۀ ده ـ مونږ د دومره نظمونو اقسام ،کړۀ ورۀ ، جوړښتونه ياد ساتلے شوـ د اتۀ کوره او څوکورکى په څۀ ګران شوـ بېشکه دچاربېتې د ليکلو رواج کم شوے دے خو زمونږ د ادب حصه ده اوفوک دے (چې ددغه چاربېتو،لوبو، سندروشاعران چې مړۀ اوهېرشى ) فوک د کلاسيکى شاعرۍ نه زيات اهميت لرى ـ ځکه چې په دې کښې د يو قام رښتنے تصوير موندے شى ـ