د چار بېتې تعارف
چاربېته د پښتو شاعرۍ اولسي صنف دے ـ او د نوم نه داسې برېښي لکه دا په څلورو بېتو مشتمل صنف دے ـ ولې داسې نۀ ده ـ اول لږ د بېت په حقله سپيناوے پکار دے ـ ځکه چې دا به ورستو د چاربېتې په پوهنه کښې کړکېچ جوړوي ـ په عربۍ کښې بېت يوې مصرعې ته وائي ـ خو په پښتو کښې دوه مصرعې چې يو شي او شعر جوړ شي بېت ګڼلے کېږي ـ پوهانو د چاربېتې تعريف د عربۍ د بېت په شکل کښې کړے دے ـ قلندر مومند د چار بېتې تعريف د عربۍ د بېت په شکل کښې کړے دے ـ قلندر مومند په درياب کښې د چاربېتې تعريف داسې کړے دے ، د چار بېتې په يو بند کښې (کړه) څلور او زياتې نه زياتې شل مصرعې وي ـ
مشتاق مجروح په خپل کتاب زرکاڼے کښې د چاربېتې تعريف په دې ډول کوي ـ د چاربېتې په بند کښې د دريو نه تر اوو پورې مصرعې وي ـ پردل خټک او سېف الرحمان سېد اولسي شاعرۍ نومې کتاب کښې د چاربېتې تعريف داسې کوي: چې د چاربېتې يو د سر شعر وي ـ ور پسې د دريو دريو بېتونو يا شپږو مصرعو يوه کړۍ وي ـ رضا همداني په خپل يومضمون کښې چاربېتې له معرا نظم سره تشبيه ورکوي ـ فارغ بخاري خپل يؤ تاليف کښې د چاربېتې تعريف داسې کوي ـ
’’ چار بيته فني طور پر ايک طويل نظم هے ـ مگر اسے نظم يا نظم کى قسم بھى نہیں کها جا سکتا ـ اس کا ملى وزن اور عوامى اهنگ اس کى انفراديت کا حامل هے ۔‘‘
ترجمه:-
٫٫چاربېته په فني لحاظ يو اوږد نظم دے ـ خو دې ته نظم يا د نظم قسم هم نه شي وئيلے کېدے ـ د دې مخصوص ملي وزن او عوامي اهنګ ددې د انفراديت ضامن دے ـ
عبدالحليم اثر په خپل کتاب پښتو ادب کښې ليکي ـ چې چاربېته عموماً دوه قسمه وي ـ يو هغه چې هر بند ئي دوه بېته وي يعني څلور مصرعې وي ـ بل هغه چې هر بند څلور بېته يعني اتۀ مصرعې وي په اول صورت کښې ورته مجازاً چاربېته وئيلے شي او په دويم کښې ورته حقيقتاً ـ حبيب الله رفيع په خپل کتاب ’’ دخلکو سندرې ،، کښې ليکي چې چاربېته هغه اولسي نظم ته وائي چې بند (کړه) ئي د څلورو مصرعو نه کمه نۀ وي ـ د پشتو زبان و ادب کى تاريخ په ص 89 باندې محمد عباس مدني د پښتو چاربېته د هندۍ اله و دل سره مشابه ګڼي خو مدني خپل د کتاب په ص 338 باندې چاربېتې ته د فارسۍ مثنوي او د قصيدې وران شکل وائي ـ سيد انصار ناصري سرحد کى موسيقى نومې مقاله کښې په ص 12 باندې دغه رائې ښکاره کړئ ده ـ صديق الله رښتين وائي د پښتو ژبې په اولسي ادبياتو کښې چاربېته د فارسۍ د قصيدو هم څنګ ده ـ
غوټۍ خاورې د پښتو شفاهي ادبيات نومې کتاب کښې چاربېته د اولسي ادب زړه سندره ګڼي ـ همايون همدرد خپلې ناچاپه مقاله کښې د چاربېتې تعريف په دې ډول کوي ، چې د چار تورې د فارسۍ د چهار توري مخفف دے ـ بلکې دا د پښتو د چاردار يا چارمن نه ووتے دے چې مطلب ئي دے مالداره موړ پټ چار بېته هم د خپلو بېتونو په حساب مړه او پټه ده ـ ځکه ورته چاربېته وائي دا ټول تعريفونه د چاربېتې په څه نه څه اړخ باندې رڼا اچوي خومکمل تعريف ئي يو هم نه دے ـ چې د چار بېتې مکمله احاطه وکړي ـ
زماپه خيال د چاربېتې تعريف دا دے:
چاربېته د پښتو د شاعرۍ يو اولسى صنف دے ـ دا يو اوږد نظم دے چې سر لرى ـ د جوړ په مقام سر سره په مخصوص انداز کښې تړلے کيږى ـ دا د د مثنوي ، مسمط او مستزاد نظم نه اخذ کړے شوې ده ـ ددې کورونه دى لکه مثنوى چاربېته ، مربع چاربېته ، مسبع چاربېته ، مثمن چاربېته ، مثمن مجاز چاربېته ـ معشر مجاز چاربېته ،، مستزاد چاربېته او کړه بند چاربېته ـ هر کور ( قسم) خپل جدا تعريف غواړى ـ بغېر د مسبع چاربېتې نه نور په ټولو کورونو کښې د چار رول موجود دے ـ هم ددغې د چار د رول په سبب ورته چاربېته وائى ـ زما بل خيال هم دے ـ کله چې د چاربېتې ابتدا شوې ده،په دې ټولو اقسامو کښې مربع چاربېته د ټولو نه ساده قسم دے ـ ددې کړۀ په څلورو مصرعو مشتمل وي ـ اؤ په عربۍ کښې مصرعې ته بېت وائي ـ يعني کړه ئې د عربۍ څلور بېته لري ـ کېدے شي چې دغه قسم (کور) د ټولو نه اول ليکلے شوے وي اؤ د دغه قسم په وجه ئې نوم چاربېته پرېوتے وي ـ