د هندکو چاربېته

هندکو دومره ترقي يافته ژبه نه ده ـ ددې خپل حروف تهجي نشته دے ـ دا د اردو په رسم الخط کښې ليکلے کېږي ـ د ځنو پوهانو په خيال دا د اردو مور ژبه ده ـ دا به د دهلي او کشمير په ځنو سيموکښې وئيلې کېده ـ برج بها شا د خواصو يا د شرافاؤ ژبه وه او هندوي يا هندکو د عوام ژبه وه ـ د بهرني حکمرانانو کار عام سړي سره وو ، هغو له داسې ژبه پکار وه چې عوام سره رابطه کېدے شي ـ ځکه اردو سازه کړلے شوه ـ په هندکو د نظم او د نثر کتابونه د نيشت برابر دي ـ د خو يو د سکول استاذ حېدر زمان حېدر خپلو په منډو ترړو باندې د يو نه او د بل نه د هندکو چاربېتې را غوندې کړے دي ـ او د ٫٫هندکو چاربېتې دے رنګو رنګ ندارے ،، په نوم ئې چاپ کړے دے ـ دا د هغه مهم کار دے ـ ددې چې هر څومره ستائينه وکړے شي کمه ده ـ په دې کتاب کښې د ګڼو شاعرانو او د يوې شاعرې چاربېتې خوندي دي ـ په دې شاعرانو کښې سائين غلام دين نوان شهر ، عبدالحمييد بابا نوان شهر ، فضل دين ، خانم جان تربيله ، محمد اسرائيل مهجور نوان شهر ، خادي خان دهمتوړ ، زېدو مليار وغېره مشهور شاعران دي ـ په دې چاربېتو کښې عشقيه ، مذهبي ، تاريخي ، واقعاتي مزاحيه چاربېتې دي ـ هر کله چې يو صنف د پوې ژبې نه بلې ته اوړي ، په هغې کښې د هغه ژبې مزاج مطابق بدلون راځي ـ خو په هندکو کښې زمونږ د پښتو چاربېتې مربع کور هو بهو په هغه شکل کښې موجود دے ـ مستزاد مثمن کښې بدلون راغلے دے ـ خو د چاربېتې مزاج اشنا به پرې

پو هېدې شي ـ

هند کو چاربيته

رُڑ گئی اے مخلوق خلق فنا کیتی رحمن

دھند پئی اے انہیری سِنے ڈُب چھوڑے ای جہان

رُڑ گئی اے مخلوق تمام جہان تے غلبلا ہویا

تبت چین مچین کُل کوہ قاف تانڑیں تَلا ہویا

ست مہینے لگیا ڈک بے شک ملک غرقا ہویا

غرقا ہوئے نی پہاڑ کُل اُجاڑ کیتا ای وے ویران

غرقا ہوئے نی پہاڑ کُل اُجاڑ جے کیتا سارا

تھاکوٹ پیئ پھلپوٹ آیا جوٹ دریا دا بھارا

امب مارے دربند نال ہک چھم اُٹھیا گھُونگارا

چھتر ،بائی، قلعہ،دربندجُلند پچھے کوہستان

امب مارے دربند نال جلن سکھاں دی مور ایہی آ

آکے پئی اے ہک بلا اِتھے سپاہ پور دی قبضی ہوئی آ

رُڑ دے مال خزانے تے اکا لور ہوئی آ

رُڑ دی گڈ وی تھالہ جاسمبالی بچ میدان

رُڑ گڈوی تھالی سارے سِکھ جُلن رواسے نال

قادرا پاک سخی ستھانہ پر مہانڑا جُلے اے پاسے نال

سید اکبر غازی ہک نر کھلنا اے سچے دل دے خلاصے نال

مدت ہوئے نی پنج پیر جنہاں دی نذیر جاندی اسمان

پیر اے دستگیر جنت نظیر عرض منظور ہوئی آ

کہیا کھبل تربیلے پیشیں ویلے ونج کرور ہوئی آ

مینی ٹوپی تے منیری پھر ہارون تے جا ضرور ہوئی آ

مار کے سماں تے اوہ چھچھ گئی آ گچھ تما بر میدان

مار کے سماں تے اوہ چھچھ گئی آ گچھ اٹکاں تے زور ہویا

حضرت جی صاحب بادشاہ رب دی رضا تے لور پلور ہویا

دریا دا دیکھ کے زور تمام جہان اُتے ایہہ شورہویا

آیا نوخارا،دھندوکارا،بے شمارا اِکا مان

نوخارا دھندوکارا بے شمارا سٹ گیا ای خزانہ

خیر آباد دا قلعہ پھٹ کے کھو گیا ای اوہ ویرانہ

کالیاں باغاں دے چوفیری پئی انہیری مہریا خانا

رلی جہلم تے چناں نال ای بڑھایا ای طوفان

رلی جہلم تے چناں راوی سمیت کجھ بلا ہویا

راوی تے ستلج ونج سمندرا بچ غرقا ہویا

دریا دا دیخ کے زوراُتھے ملیار وار خطا ہویا

رُڑیا ای زیدو باغوان دو جہان آکر میزان

سِنے ڈُب چھُڑے اے جہان

دا چار بېته د سکا نو د دور چاربېته ده ـ چې اباسين اووۀ مياشتې ډب کېدو نه ورستو چې کومه تباهي په کوهستان ، تاکوټ ، امب دربند ، ټوپۍ ، مېنۍ ، مانېرۍ ، سمه ، چهچهـ خېر اباد ، اټک ، نوښار ، کالا باغ ته کوم نقصان رسي د هغې ذکر دے پکښې ـ زمونږ دځېنو محقيقنو دا خيال دے چې د پښتو چاربېتې ابتدا د فدا ګل او د مويزي نه شوې ده ـ دا هندکے شاعر هم د سکانو د دور شاعر دے ـ او دا منلې شوې خبره ده چې چاربېته د پښتو شاعرۍ صنف دے ـ چاربېته د عربۍ د نظم د نظام نه اخذ کړے شوے ده ـ چې بحث پرې ٫٫د چار بېتې ما خذات ،، په باب باب کښې شوے دے ـ په مسمط نظام کښې شاعري کول ګران کار وۀ، خصوصاَ په مثمن ، مسبع او معشر کښې اولنے بند به شاعر ته خنډ جوړېده پښتو شاعرانو اسانه لار اختيار کړه سر به ئې کېخود او بيا پرې د دغه نظمونه په هئيت کښې خپل دخيالاتو اظهار شروع کړو ـ تفصيل له پاره د ٫٫چاربېتې ماخذات باب وګورئ ـ

د سکانو تر دور په پورې چاربېته په پختون خوا کښې مشهور او منلے شوے صنف وۀ ـ دا هيڅ کله نۀ شي کېدے چې د چار بېتې ابتدا وشوه ـ او په ابتدائي مدارجو کښې چاربېتې نورې ژبې تر دې حده متاثر کول شروع کړل او د پښتو د پائې چاربېتې په نورو ژبو کښې وليکلې شوې ـ دې عمل له پاره د وخت ضرورت وي ـ دا جدا خبره وه چې د سکانو د دور نه زاړې چاربېتې مونږ ته رسېدلې نۀ دي ـ په هندکو کښې اوس هم په چاربېته کښې شاعري کېږي ـ دا د اوسني دور د يو شاعر د چاربېتې د چاربېتې دوه بندونه ليکم چې پکښې څومره د ښکلو تشبيهاتو استعمال شوے دے ـ

هندکو يوه بله چاربېته 2

موتی ول موتی رلنڑ ہوٹھ سوہنڑے پیزوانے نال

پچھاں مُڑ کے پال کمبختے یار گیا اے ارمانے نال

موتی ول موتی رلنڑ دھند چمبے دیاں کلیاں نی

بال تلے دیاں تاراں ایروں جیوں سونے دیاں نلیاں نی

بانہواں تیر کمان تے اُنگلیاں خوب ارواں دیاں پھلیاں نی

واسطہ من خدا دا گلاں کر ننڈے عاجزانے نال

موتی ول موتی رلنڑ یار ایڑا کہوالی ایں

نیناں دی کٹاری مار کے جانے بچ پھنسانی ایں

ہر کہرے بچ تیریاں گلاں ہر جائی تماشے لانی ایں

چن دے کولوں کہڈی نیں اے لو لگی اسمانے نال

(حیدر زمان حیدر)