د چار بېتې په څو کتابونو ځلغندۀ نظر

په ټولو کتابونو باندې بحث کول خو ناممکنه خبره ده ما څو لوے کتابونه د بحث د پاره منتخب کړې دي ـ که چرې دې کتابونو دا چار بېتې نه وے خوندي کړې نو نن به دا هم د اتلسمې پېړۍ نه مخکښې شاعرانو په شان خپلو ويونکو شاعرانو سره خاورې شوې وې ـ که دې کتابونو يو طرف ته د چار بېتې ډېر لوے خدمت کړے دے نوبل طرف ته ئي خلق د چاربېتې د پېژندګلو په حقله په مغالطه کښې اچو لے دے ـ

1: ها ر وبهار :- ددې کتاب مولف د فرانس باشنده جمز ډار مسټېټر دے ـ دا زمونږ په اولسي ادب باندې اولنے کتاب دے ـ زمونږ د پوهانو حوالې د دې کتاب نه وي ـ ډار مسټېټر اهل زبان نه دے د هغه منشيان اديبان نه دي که دي هم په چاربېته باندې پوره دسترس نۀ لري که د هغه نه غلطي کېږي دا د هغه د کار په مقابله کښې هيڅ هم نه ده ـ دا خو مونږ له پکار وه چې د هغو نه کومې غلطۍ شوې دي هغه مونږ لرې کړے وې ـ چې بيا بيا غلطۍ نه کېدلے ـ خو د حېرانۍ خبره ده چې دې په کتاب کښې دومره نقائص نشته چې ورستو زمونږ خپلو اهل زبان پوهانو کړې دي ـ زما بحث په چاربېته دے زه به خپله نشان دهي تر چاربېتې پورې محدوده ساتم ـ په صفحه 33د کابل د جنګ چاربېته داسې ليک ده ـ

قادره ذوالجلاله ، بې شرکه بې مثاله

ايمان مې خطا نه کړې

فېرنګ ورک کا لہ کا بله

زاري مې نشته بله

حالانکې دا کړه بنده چار بېته ده (ابتدائي دور ) په دې ډول ليکل پکار وو ـ لکه چې اوسني وخت کښې ليکلے کېږي ـ

قادره ذوالجلاله بې شرکه بې مثاله

ايمان مې خطا نه کړې فېرنګ ورک کړې له کابله

زاري مې نشته بله

اوس که يو عام لوستونکے هغه د ليک زوړ انداز او اوسني انداز ته وګوري دا به بل قسم وګڼي ـ همېش خليل زمونږ ډېر لوے محقق دے ، هغه په يو ځان د يوې اکېډمۍ نه ډېر کار کړے دے ـ هغه څنګه د عبدالواحد ټېکه دار د چاربېتو په کتاب باندې په سريزه کښې تېروځي ؟محترم د هار و بهار نه د بونير د جنګ چاربېته را اخلي او پنځم قسم چار بېته ئي شماري ـ او جوړښت ئي داسې بيانوي ـ

"هر بند ئي په پنځو مصرو مشتمل وي ـ دويمه او دريمه مصرعه خپلو کښې سره په وزن قافيه برابر وي ـ هر کله چې وړمبۍ او څلورمه مصرعه خپلو کښې هم وزن او هم قافيه وو ـ او پنځمه مصرعه ئي د وړمبۍ مصرعې تکرار وي ـ خو ورستو بندونو کښې دا انداز بدل شي يعني وړمبۍ درې مصرعې په خپلو کښې سره د وزن په تول او قافيه برابر وي ـ هر کله چې څلورمه مصرعه ئي د ړومبۍ مصرعې تکرار وي ـ "

دا يو مغلق بيان دے چې هيڅ مطلب ترې نۀ راوځي ـ

سر: له هنده دي راغلي په غزا پسې سفر کا

له هنده دي راغلي خو وطن ئي برېلے دے

اوس ناست دي په ملکا کښې جوړوي دارو ګولۍ

په ډ اګه ورته ناست دي تل ثناء د پاک اکبر کا

راغلي په غزا پسې سفر کا

دويم بند : په ډاګه ورته ناسدي تل ثنا که د عفور

انګرېز په ټوپۍ جمع کۀ لښکر ورته ګڼ ګور

لندن تر کلکتې تر کمپنۍ وشۀ دا مذکور

دښمن دې پېدا شوے نن دې ټينګ ورته لښکر کا

له هنده دي راغلي په غزا پسې سفر کا

لږه به صفا ووائيم چې د همېش صېب نه چاربېته هډو پېژندے شوې نه ده ـ دا مربع چاربېته ده ـ دې قسم چاربېتې سر په دوو مصرعو مشتمل وي ـ خو دلته د چاربېتې سر يوه مصرعه ده ـ ( په اولني دور کښې چاربېتې په نيم سر وئيلے شوې دي ) ـ بند ئي څلور مصرعې وي ـ اولنې درې په ځان کښې هم وزن او هم قافيه او څلورمه سر سره هم قافيه وي ـ همېش خليل صېب د تېر وتو دوه اسباب دي ـ

1: د چار بېتې سر نيم دے يعني يوه مصرعه دے ـ

2: د اولني بند يوه مصرعه ورکه ده نه ده ليک ـ دوئيم بند ئي پوره دے ـ

بند: په ډاګه ورته ناست دي تل ثنا که د عفور

انګرېز په ټوپۍ جمع کۀ لښکر ورته ګڼ ګور

لندن تر کلکتې تر کمپنۍ وشۀ دا مذکور

دښمن دې پېدا شوے نن ټينګ ورته لښکر کا

له هنده دي راغلي په غزا پسې سفر کا

د ابتدائي دور چاربېته ده په چا ربېته کښې خا مي ده ـ همېش صېب ليکى چې په "چاربېته" کښې دا قسم چاربېته نيشتے ـ د عبدالواحد ټېکه دار په٫٫ چار بېته،، کښې ددې کور ګڼي چار بېتې موجود دې خو دا يو سراو يو بند د مثال په طور ليکم ـ

سر: داسې وخت به راشي په تکليف به ايماندار وي

سپک به وي عالم خلقه د ډم به تابعدار وي

بند : داسې وخت به راشي چې ضغيف به مو اسلام شي

نوے به تقرير نوے مذهب به ګام په ګام شي

نوے به طالب نوے ملا نوے به قام شي

نوي جماعتونه نوے دين به د غدار شي

ټېکه دار چاربېتہ ص 105

د چاربېتې د وئيلو په وخت کښې سندر غاړے د چاربېتې پوره سر يو ځل يا نيم سرے دوه ځله تکراره وي ـ صفحه نمبر 89 په 39 نمبر باندې محمود شاعر مستزاد چاربېته ليک ده چې ورته چاربېته نه دي ليکلي شوي ـ

سر: پخوا له بابا ادم چې ادم واړه په شمار وو

لس درې شلې اظهار وو

هر بند په شپږو بېتونو باندې مشتمل دے په ووم کښې سر ته شاعر رجوع کړې ده ـ خو په کتاب کښې 1،2،3،4،5،6وغېره وغېره ليکلي شوي دي او هر بېت ئي جدا اکائي ګڼلې ده په صفحه 144باندې د عيسى ګل اخون زاده چار بېته ليک ده ـ خود چاربېتې په ځائي ورته غزل ليک دے ـ

سر: اے د شال مېر منې مۀ کړه رټل

د رب د پاره بيا وکړه نظير

کړه: اے د شال مېرمنې وائيم حال

دواړه غوږ پرې کېده په دې مقال

ستا په يارۍ کښې صنم شوم بې مجال

د رب د پاره دارو وکړه فى الحال

ژوندون مې ګران شو پري ته کوې سُل

اے د شال مېر منې مۀ کړه رټل

ځکه غمژن پروت يمه ستا په در فقير

د رب د پاره بيا وکړه نظير

په صفحه 131باندې په باغ و بهار کښې هم د چاربېتې په توګه ليک ده ـ ځېنو بګتو او لوبو جوړښت د چاربېتې په شان وى ـ خو دا د خپل مزاج نه پېژندے کېږي ـ لکه د خاطر افريدي مشهوره لوبه ده خو جوړښت ئي د چاربېتې دے ـ

نور رانه هيڅ نه شي خطا ده

له هر څۀ هر څۀ ووتمه

ګرانه اشنا د مې سزا ده

چې ستا په طمعه ګرځېد مه

يا؛جامې مې لنډ ې نيسه مورې زمانصيب کښې جامې تورې

د بېلتانه داسې دوران دےجانان مې قطر ته روان دے

محمد دين تيلي د چاربېتې نه خبر شاعر دے ـ د هغه دوه چاربېتې ما هم راخستې دي ـ د هار وبهار په صفحه 162باندې د محمد دين لوبه ده ـ

سر: په تور وربل دې قطار کړې دي ګلونه

زلفې دې ټالونه

کړه: په سپين جبين کښې دې خالونه درې څلور دي

ما ايښي په زور دي

د ښا ئست کوکې دې خورې تر لاهور دي

شنډې دې د مور دي

په سرې پشۍ کښې دې جوړه ايښي لعلونه

زلفې دې ټالونه

دا لوبه په باغ و بهار کښې عبدالحليم اثر صېب هم په صفحه 117 اخستې ده ـ د محمد دين تيلي وجه شهرت لوبه ده چاربېته نه ده ـ په صفحه 186 باندې د نور شالي بګتۍ ده چې ورته چاربېته ليک دي ـ

مازيګر راشه په تلوارې زما يارې

ګودر له ځمه چې ملګري شو په لارې

کړه : مازيګر راشه په تلوار يمه بلبله

له جينکو نه پاتې شوم ستا له کبله

تا چې خبره د کوکۍ راته کوله

راځه چې درکړم سپينه خوله زلفې تار تارې

مازيګر راشه په تلوارې زما يارې

يوه نقطه د فرق دچاربېتې، بګتۍ او لوبې تر مينځه دا هم ده چې د چاربېتې کړه د وئيلو ( ترنم سره) په دوران کښې په څلورو مصرعو باندې ختمه شي او بيا روغ سر د کړې نه ورستو تکرارېږي ـ په بګتۍ او لوبې کښې د سر اخري مصرعه کړې سره وئيلے کېږي ـ

باغ و بهار:

باغ و بهار د محترم قاضي عبدالحليم اثر صېب اثر دے ـ چې په کښې ډېرې د پائي چار بېتې خوندي دي ـ خو د اثر صېب نه هم په ډېرو مقاماتو باندې تېر وتنې شوې دي ـ په صفحه 117 باندې د محمد دين تيلي لوبه

په اوربل دې قطار کړي دې ګلونه

زلفې دې ټالونه

اثر صېب هم اخستې ده خو اثر صېب حواله نه ده ورکړې ـ اثر صېب نورې چاربېتې هم د هارو بهار نه اخستې دي ـ دا لوبه به هم اخستې وي او د هار و بهار غلطي دوباره وشوه ـ

په صفحه 143باندې:

د شين رنګين ئي واغوست لوپټه کړه په سر صنم

راغله برابر صنم

شين رنګين ئي واغوست محبوبا ګل خندانه شوه

رو رو راروانه شوه

دا د ګل غنچه وه رابېرونه له بوستانه شوه

ښه راته عيانه شوه

مخ دې له حجابه رابهر که په هنر صنم

راغله برابر صنم

دا هم چاربېته نه ده ـ د چار بېتې کړه چې ختمه شي نو سر را اخستے کېږي اوله او دوئيمه مصرعه دواړه وائيلے کېږي ـ يعني د چاربېتې سر او کړه دوه جدا اکايانې دي ـ دلته کړه بغېر د سر د اخري مصرعې نه نۀ پوره کېږي په صفحه 160 باندې د ظريف د پېښاور بګتۍ ده ـ

ياره ستا په جېب کښې زما پېزوان دے

ګمان مې نښتے پرون ماښام دے

ياره ستا په جېب کښې پېزوان مې مالہ

ما وپښتېده له خپل رېباره

ويرېږمه زه له خپله پلاره

که خبر شي دادا ژوندون مې ګران دے

ياره ستا په جېب کښې زما پېزوان دے

د چار بېتې ، بګتۍ ، او لوبې وئيل سړے په کاغذ نه شي منتقل کولے کۀ دا بګتۍ چا زما نه واورېده نو اوبه مني چې څومره مثالي بګتۍ ده ـ په صفحه 173 باندې د احمد د کلاچۍ لوبه ده ـ

محبوبا سرې سترګې خمارې په څو رنګ راځي

مينه په غور زنګ راځي

دا هم لو به ده ، د محمد دين د لوبې په شان چې مخکښې ئي په صفحه 103 باندې ذکر وشو ـ په صفحه 224 باندې د مستجاب لوبه ليک ده ـ

په تور وربل کښې قطار کړي زيړ ګلونه دي

سترګې دې لعلونه دي د جونو جمالدارې

په صفحه نمبر 227 باندې نوره دين بګتۍ ده ـ

ننه زړه مې په ګوګل کښې نا قرار دے

خوب وينمه چې غم د يار دے

کړه: دننه زړه مې په ګوګل کښې سوے سکور دے

بل را باندې اور دے

چې په يارۍ ټګي کاندي مخ ئي تور دے

خدائې په اېښې دغه پېغور دے

کله جوړېږي دغه زخم د ازار دے

خوب وينمه چې غم د يار دے

دا خبره زه بيا کول غواړم چې ښه وا ضح شي ـ بکتۍ او لوبه د چاربېتې مربع کور سره اکثر ګډه وډه کېږي ـ خو دوه نقاط چاربېتې له د بګتۍ او لوبې نه جدا کړي ـ

1: دچار بېتې فکر دروند او سنجيده وي ـ

2: د چار بېتې کړه په مربع کور کښې جدا جدا وي ، چې کړه ختمه شي سر ورستو وئيلےکېږي ـ د بګتۍ او لوبې د کړې اخري مصرعه ورسره ټل وي ـ په بګتې او لوبه کښې دا فرق وي چې د بګتۍ د سر دواړه مصرعې هم وزن او هم قافيه وي ـ د لوبې د سر دوئيمه مصرعه ازاده وي دا لنډه اوږده هر څنګه کېدې شي ـ بګتۍ او لوبه دواړه يو بل ته ډېر نېزدې اصناف دي ـ

نيمکۍ :

د نيمکۍ تعريف دا دےچې سر ئې مصرعه وي او کړه ئې هم مصرعه وي ـ نيمکۍ سره چې څومره مصرعې يا ټپې ووئيلے شي دې ته وائي چې دومره ټکۍ وختې ـ (دا د ځېنو پوهانو وېنا ده )خو دا تعريف درست نه دے ـ د نېمکۍ سر ته سروکے وائي ، اؤ د سروکي ډېر اقسام دي ـ په نيمکۍ کښې ډېره برخه د مېر منو ده ـ

د عبدالواحد ټېکه دار چار بېتې:

دا کتاب پښتو ادبي بورډ پېښاور چاپ کړے دے ـ دا کتاب د ډېرو پوهانو د لاسه وتے دے خو دې کتاب چې د چاربېتې څېره څومره مسخ کړېده بل يو کتاب نه ده کړې ـ څۀ خو ټېکه دار چاربېتوله نومونه ورکړل لکه زمينداري چاربېته ، ستاري چاربېته ،د سهرې چاربېته ، فني چاربېته وغېره وغېره ـ چې ورستني کول دغه د چاربېتې قسمونه وګڼل ـ ځکه چې حمزه بابا ورته د بابا ئے چاربېته خطاب ورکړے دے ـ ولې حمزه د غزل بابا دے ـ غزل د جوړښت په لحاظ ساده سوده صنف دے ـ فقط يو جوړښت لري ـ مګر د چاربېتې اتۀ کوره دي بيا په اتو کوروکښې مربع ، مثمن ، معشر مجاز او مستزاد نور کوره کي هم لري ، تر څو د مضمون افيرنې خبره ده ټېکه دار د ژوند په هر اړخ باندې لاس اچولے دے ـ مذهب ، سياست ، غلط رسمونه ، رواجونه د طبقاتي نظام ظلم زياتے جنګ ، امن په ملک کښې د ملک نه بهر پېښه ئي په چار بېته کښې قلم بند کړې ده ـ ولې د چاربېتې د جوړښت ښکلا ، روانۍ د قافې ، تشبيهاتو او استکارۍ په لحاظ ټېکه دار چاربېته هغه لوخې دے چې د کار دے، ولې ښائسته نه دے يا د ټېکه دار چاربېته د خامتا جامه ده چې بدن پرې خو پټ وي خوشډله پډله او زېب و زينت ئي نه وي ـ په چاربېته کښې قادرالکلامي د قاضي ګل او نوره دين اخون په برخه رسېدلې ده ـ مګر د چاربېتې حسن د احمد دين طالب ، او عبدالله استاد څخه دے ـ

اوس راځو خپلې موضوع له د کتاب په صفحه 1 باندې چې چاربېته ليک ده دا چاربېته نه ده ځکه چې د چاربېتې د تعريف شرائط نه پوره کوي ـ د چاربېتې د کړې په حقله پوهان وائي چې دا به په څلورو مصرعو مشتمل وي ـ د څلورو نه زياتې چې هر څومره وي کمې به نه وي ـ اوس دلته وګورئ ـ

ستا د کودالې چارۍ شمه قربان د رمبي

سونې که زار له لوره زر د دهقان د رمبي

کړه : زر و سسپار وخېژي د تير د کوندې

ښکلې موټر که لارۍ به وي د جاګيردار د کونې

دوړې د کوره تښتي چې ځي کاروان د رمبي

کړه ئي په درېو مصرعو مشتمله ده ـ دې ته مونږ نظم وئيلے شو ولې چار بېته نه ده ـ په صفحه 23 باندې چې چاربېته ليک ده دا هم چاربېته نه ده ـ

د رزيلانو نه کۀ راشه درشه د عزت غواړې

ځان له مصيبت غواړي ورک شه بې شعوره

کړه: کم عقله موټي کښې به اور نيسي

د زمينداره لو کښې لور نيسي

سپي د شاخېله به په زور نيسي

په جوارګرو کښې چې امن د محلت غواړي

ځان مصيبت غواړي ورک شه بې شعوره

په صفحه 29 باندې فني چاربېته ده ـ

جينۍ را دو کړه په شربت کښې انګار وګوره

راشه دا سنګار وګوره ورک د پښتون نوم شو

په صفحه 56 باندې ئې په مخمس نظم باندې سر وئيلے دے ـ مخمس نظم د چاربيتې په اهنګ کښې نۀ وئيلے کيږى ـ د کسر کړه ئې د مربع کور د چاربېتې کړه ده ـ داسې دا يو نوے ترکيب جوړ شى ـ داسې نورو نيم لوستو شاعرانو هم د نظمونو ابتدا د د چاربېتې په شان د سر نه کړې ده ـ خو هغوئى ورسره نظم ليکلے وى ـ په صفحه 93 باندې چاربېته نۀ ده ـ

د انګريزى تعليم د لاسه مسلمان ورک شو

لاړو ترې قرآن ورک شو ګورى رسالې

په صفحه 121 باندې نہ چاربېته ده ـ

پير فقير به نه شي چې په شرعه برابر نۀ شي

مست په هسې جر نه شي

پير فقير به نه شي ګرځول په اوږه ښکر نه شي

چوټ د جادو ګر نه شي

نور ليکل د طوالت باعث جوړېږي که څوک کتل غواړي کتاب دې وګوري ـ څه نظم نما غوندې شې دے ، چې ترکيب ئي خپل دے ـ کم از کم زما له نظره نه دے تېر شوے ـ په صفحه 123 باندې چاربېته نه ده ـ

شعردرته ښائم که ئي ګورې دے په جاړو کښې

ګرځي به په شاړو کښې پاسه د بنګلو سره

يه صفحه 133باندې هم چاربېته نه ده ـ

څه شوې د اسلام ستنې سرۍ او عمارت څۀ شو

ډال د کرامت څۀ د چار بېتې په څو کتابونوځلغندۀ نظر

په ټولو کتابونو باندې بحث کول خو ناممکنه خبره ده ما څو لوے کتابونه د بحث د پاره منتخب کړې دي ـ که چرې دې کتابونو دا چار بېتې نه وے خوندي کړې نو نن به دا هم د اتلسمې پېړۍ نه مخکښې شاعرانو په شان خپلو ويونکو شاعرانو سره خاورې شوې وې ـ که دې کتابونو يو طرف ته د چار بېتې ډېر لوے خدمت کړے دے نوبل طرف ته ئي خلق د چاربېتې د پېژندګلو په حقله په مغالطه کښې اچو لے دے ـ

1: ها ر وبهار :- ددې کتاب مولف د فرانس باشنده جمز ډار مسټېټر دے ـ دا زمونږ په اولسي ادب باندې اولنے کتاب دے ـ زمونږ د پوهانو حوالې د دې کتاب نه وي ـ ډار مسټېټر اهل زبان نه دے د هغه منشيان اديبان نه دي که دي هم په چاربېته باندې پوره دسترس نۀ لري که د هغه نه غلطي کېږي دا د هغه د کار په مقابله کښې هيڅ هم نه ده ـ دا خو مونږ له پکار وه چې د هغو نه کومې غلطۍ شوې دي هغه مونږ لرې کړے وې ـ چې بيا بيا غلطۍ نه کېدلے ـ خو د حېرانۍ خبره ده چې دې په کتاب کښې دومره نقائص نشته چې ورستو زمونږ خپلو اهل زبان پوهانو کړې دي ـ زما بحث په چاربېته دے زه به خپله نشان دهي تر چاربېتې پورې محدوده ساتم ـ په صفحه 33د کابل د جنګ چاربېته داسې ليک ده ـ

قادره ذوالجلاله ، بې شرکه بې مثاله

ايمان مې خطا نه کړې

فېرنګ ورک کا لہ کا بله

زاري مې نشته بله

حالانکې دا کړه بنده چار بېته ده (ابتدائي دور ) په دې ډول ليکل پکار وو ـ لکه چې اوسني وخت کښې ليکلے کېږي ـ

قادره ذوالجلاله بې شرکه بې مثاله

ايمان مې خطا نه کړې فېرنګ ورک کړې له کابله

زاري مې نشته بله

اوس که يو عام لوستونکے هغه د ليک زوړ انداز او اوسني انداز ته وګوري دا به بل قسم وګڼي ـ همېش خليل زمونږ ډېر لوے محقق دے ، هغه په يو ځان د يوې اکېډمۍ نه ډېر کار کړے دے ـ هغه څنګه د عبدالواحد ټېکه دار د چاربېتو په کتاب باندې په سريزه کښې تېروځي ؟محترم د هار و بهار نه د بونير د جنګ چاربېته را اخلي او پنځم قسم چار بېته ئي شماري ـ او جوړښت ئي داسې بيانوي ـ

"هر بند ئي په پنځو مصرو مشتمل وي ـ دويمه او دريمه مصرعه خپلو کښې سره په وزن قافيه برابر وي ـ هر کله چې وړمبۍ او څلورمه مصرعه خپلو کښې هم وزن او هم قافيه وو ـ او پنځمه مصرعه ئي د وړمبۍ مصرعې تکرار وي ـ خو ورستو بندونو کښې دا انداز بدل شي يعني وړمبۍ درې مصرعې په خپلو کښې سره د وزن په تول او قافيه برابر وي ـ هر کله چې څلورمه مصرعه ئي د ړومبۍ مصرعې تکرار وي ـ "

دا يو مغلق بيان دے چې هيڅ مطلب ترې نۀ راوځي ـ

سر: له هنده دي راغلي په غزا پسې سفر کا

له هنده دي راغلي خو وطن ئي برېلے دے

اوس ناست دي په ملکا کښې جوړوي دارو ګولۍ

په ډ اګه ورته ناست دي تل ثناء د پاک اکبر کا

راغلي په غزا پسې سفر کا

دويم بند : په ډاګه ورته ناسدي تل ثنا که د عفور

انګرېز په ټوپۍ جمع کۀ لښکر ورته ګڼ ګور

لندن تر کلکتې تر کمپنۍ وشۀ دا مذکور

دښمن دې پېدا شوے نن دې ټينګ ورته لښکر کا

له هنده دي راغلي په غزا پسې سفر کا

لږه به صفا ووائيم چې د همېش صېب نه چاربېته هډو پېژندے شوې نه ده ـ دا مربع چاربېته ده ـ دې قسم چاربېتې سر په دوو مصرعو مشتمل وي ـ خو دلته د چاربېتې سر يوه مصرعه ده ـ ( په اولني دور کښې چاربېتې په نيم سر وئيلے شوې دي ) ـ بند ئي څلور مصرعې وي ـ اولنې درې په ځان کښې هم وزن او هم قافيه او څلورمه سر سره هم قافيه وي ـ همېش خليل صېب د تېر وتو دوه اسباب دي ـ

1: د چار بېتې سر نيم دے يعني يوه مصرعه دے ـ

2: د اولني بند يوه مصرعه ورکه ده نه ده ليک ـ دوئيم بند ئي پوره دے ـ

بند: په ډاګه ورته ناست دي تل ثنا که د عفور

انګرېز په ټوپۍ جمع کۀ لښکر ورته ګڼ ګور

لندن تر کلکتې تر کمپنۍ وشۀ دا مذکور

دښمن دې پېدا شوے نن ټينګ ورته لښکر کا

له هنده دي راغلي په غزا پسې سفر کا

د ابتدائي دور چاربېته ده په چا ربېته کښې خا مي ده ـ همېش صېب ليکى چې په "چاربېته" کښې دا قسم چاربېته نيشتے ـ د عبدالواحد ټېکه دار په٫٫ چار بېته،، کښې ددې کور ګڼي چار بېتې موجود دې خو دا يو سراو يو بند د مثال په طور ليکم ـ

سر: داسې وخت به راشي په تکليف به ايماندار وي

سپک به وي عالم خلقه د ډم به تابعدار وي

بند : داسې وخت به راشي چې ضغيف به مو اسلام شي

نوے به تقرير نوے مذهب به ګام په ګام شي

نوے به طالب نوے ملا نوے به قام شي

نوي جماعتونه نوے دين به د غدار شي

ټېکه دار چاربېتہ ص 105

د چاربېتې د وئيلو په وخت کښې سندر غاړے د چاربېتې پوره سر يو ځل يا نيم سرے دوه ځله تکراره وي ـ صفحه نمبر 89 په 39 نمبر باندې محمود شاعر مستزاد چاربېته ليک ده چې ورته چاربېته نه دي ليکلي شوي ـ

سر: پخوا له بابا ادم چې ادم واړه په شمار وو

لس درې شلې اظهار وو

هر بند په شپږو بېتونو باندې مشتمل دے په ووم کښې سر ته شاعر رجوع کړې ده ـ خو په کتاب کښې 1،2،3،4،5،6وغېره وغېره ليکلي شوي دي او هر بېت ئي جدا اکائي ګڼلې ده په صفحه 144باندې د عيسى ګل اخون زاده چار بېته ليک ده ـ خود چاربېتې په ځائي ورته غزل ليک دے ـ

سر: اے د شال مېر منې مۀ کړه رټل

د رب د پاره بيا وکړه نظير

کړه: اے د شال مېرمنې وائيم حال

دواړه غوږ پرې کېده په دې مقال

ستا په يارۍ کښې صنم شوم بې مجال

د رب د پاره دارو وکړه فى الحال

ژوندون مې ګران شو پري ته کوې سُل

اے د شال مېر منې مۀ کړه رټل

ځکه غمژن پروت يمه ستا په در فقير

د رب د پاره بيا وکړه نظير

په صفحه 131باندې په باغ و بهار کښې هم د چاربېتې په توګه ليک ده ـ ځېنو بګتو او لوبو جوړښت د چاربېتې په شان وى ـ خو دا د خپل مزاج نه پېژندے کېږي ـ لکه د خاطر افريدي مشهوره لوبه ده خو جوړښت ئي د چاربېتې دے ـ

نور رانه هيڅ نه شي خطا ده

له هر څۀ هر څۀ ووتمه

ګرانه اشنا د مې سزا ده

چې ستا په طمعه ګرځېد مه

يا؛جامې مې لنډ ې نيسه مورې زمانصيب کښې جامې تورې

د بېلتانه داسې دوران دےجانان مې قطر ته روان دے

محمد دين تيلي د چاربېتې نه خبر شاعر دے ـ د هغه دوه چاربېتې ما هم راخستې دي ـ د هار وبهار په صفحه 162باندې د محمد دين لوبه ده ـ

سر: په تور وربل دې قطار کړې دي ګلونه

زلفې دې ټالونه

کړه: په سپين جبين کښې دې خالونه درې څلور دي

ما ايښي په زور دي

د ښا ئست کوکې دې خورې تر لاهور دي

شنډې دې د مور دي

په سرې پشۍ کښې دې جوړه ايښي لعلونه

زلفې دې ټالونه

دا لوبه په باغ و بهار کښې عبدالحليم اثر صېب هم په صفحه 117 اخستې ده ـ د محمد دين تيلي وجه شهرت لوبه ده چاربېته نه ده ـ په صفحه 186 باندې د نور شالي بګتۍ ده چې ورته چاربېته ليک دي ـ

مازيګر راشه په تلوارې زما يارې

ګودر له ځمه چې ملګري شو په لارې

کړه : مازيګر راشه په تلوار يمه بلبله

له جينکو نه پاتې شوم ستا له کبله

تا چې خبره د کوکۍ راته کوله

راځه چې درکړم سپينه خوله زلفې تار تارې

مازيګر راشه په تلوارې زما يارې

يوه نقطه د فرق دچاربېتې، بګتۍ او لوبې تر مينځه دا هم ده چې د چاربېتې کړه د وئيلو ( ترنم سره) په دوران کښې په څلورو مصرعو باندې ختمه شي او بيا روغ سر د کړې نه ورستو تکرارېږي ـ په بګتۍ او لوبې کښې د سر اخري مصرعه کړې سره وئيلے کېږي ـ

باغ و بهار:

باغ و بهار د محترم قاضي عبدالحليم اثر صېب اثر دے ـ چې په کښې ډېرې د پائي چار بېتې خوندي دي ـ خو د اثر صېب نه هم په ډېرو مقاماتو باندې تېر وتنې شوې دي ـ په صفحه 117 باندې د محمد دين تيلي لوبه

په اوربل دې قطار کړي دې ګلونه

زلفې دې ټالونه

اثر صېب هم اخستې ده خو اثر صېب حواله نه ده ورکړې ـ اثر صېب نورې چاربېتې هم د هارو بهار نه اخستې دي ـ دا لوبه به هم اخستې وي او د هار و بهار غلطي دوباره وشوه ـ

په صفحه 143باندې:

د شين رنګين ئي واغوست لوپټه کړه په سر صنم

راغله برابر صنم

شين رنګين ئي واغوست محبوبا ګل خندانه شوه

رو رو راروانه شوه

دا د ګل غنچه وه رابېرونه له بوستانه شوه

ښه راته عيانه شوه

مخ دې له حجابه رابهر که په هنر صنم

راغله برابر صنم

دا هم چاربېته نه ده ـ د چار بېتې کړه چې ختمه شي نو سر را اخستے کېږي اوله او دوئيمه مصرعه دواړه وائيلے کېږي ـ يعني د چاربېتې سر او کړه دوه جدا اکايانې دي ـ دلته کړه بغېر د سر د اخري مصرعې نه نۀ پوره کېږي په صفحه 160 باندې د ظريف د پېښاور بګتۍ ده ـ

ياره ستا په جېب کښې زما پېزوان دے

ګمان مې نښتے پرون ماښام دے

ياره ستا په جېب کښې پېزوان مې مالہ

ما وپښتېده له خپل رېباره

ويرېږمه زه له خپله پلاره

که خبر شي دادا ژوندون مې ګران دے

ياره ستا په جېب کښې زما پېزوان دے

د چار بېتې ، بګتۍ ، او لوبې وئيل سړے په کاغذ نه شي منتقل کولے کۀ دا بګتۍ چا زما نه واورېده نو اوبه مني چې څومره مثالي بګتۍ ده ـ په صفحه 173 باندې د احمد د کلاچۍ لوبه ده ـ

محبوبا سرې سترګې خمارې په څو رنګ راځي

مينه په غور زنګ راځي

دا هم لو به ده ، د محمد دين د لوبې په شان چې مخکښې ئي په صفحه ....103.باندې ذکر وشو ـ په صفحه 224 باندې د مستجاب لوبه ليک ده ـ

په تور وربل کښې قطار کړي زيړ ګلونه دي

سترګې دې لعلونه دي د جونو جمالدارې

په صفحه نمبر 227 باندې نوره دين بګتۍ ده ـ

ننه زړه مې په ګوګل کښې نا قرار دے

خوب وينمه چې غم د يار دے

کړه: دننه زړه مې په ګوګل کښې سوے سکور دے

بل را باندې اور دے

چې په يارۍ ټګي کاندي مخ ئي تور دے

خدائې په اېښې دغه پېغور دے

کله جوړېږي دغه زخم د ازار دے

خوب وينمه چې غم د يار دے

دا خبره زه بيا کول غواړم چې ښه وا ضح شي ـ بکتۍ او لوبه د چاربېتې مربع کور سره اکثر ګډه وډه کېږي ـ خو دوه نقاط چاربېتې له د بګتۍ او لوبې نه جدا کړي ـ

1: دچار بېتې فکر دروند او سنجيده وي ـ

2: د چار بېتې کړه په مربع کور کښې جدا جدا وي ، چې کړه ختمه شي سر ورستو وئيلےکېږي ـ د بګتۍ او لوبې د کړې اخري مصرعه ورسره ټل وي ـ په بګتې او لوبه کښې دا فرق وي چې د بګتۍ د سر دواړه مصرعې هم وزن او هم قافيه وي ـ د لوبې د سر دوئيمه مصرعه ازاده وي دا لنډه اوږده هر څنګه کېدې شي ـ بګتۍ او لوبه دواړه يو بل ته ډېر نېزدې اصناف دي ـ

نيمکۍ :

د نيمکۍ تعريف دا دےچې سر ئې مصرعه وي او کړه ئې هم مصرعه وي ـ نيمکۍ سره چې څومره مصرعې يا ټپې ووئيلے شي دې ته وائي چې دومره ټکۍ وختې ـ (دا د ځېنو پوهانو وېنا ده )خو دا تعريف درست نه دے ـ د نېمکۍ سر ته سروکے وائي ، اؤ د سروکي ډېر اقسام دي ـ په نيمکۍ کښې ډېره برخه د مېر منو ده ـ

د عبدالواحد ټېکه دار چار بېتې:

دا کتاب پښتو ادبي بورډ پېښاور چاپ کړے دے ـ دا کتاب د ډېرو پوهانو د لاسه وتے دے خو دې کتاب چې د چاربېتې څېره څومره مسخ کړېده بل يو کتاب نه ده کړې ـ څۀ خو ټېکه دار چاربېتوله نومونه ورکړل لکه زمينداري چاربېته ، ستاري چاربېته ،د سهرې چاربېته ، فني چاربېته وغېره وغېره ـ چې ورستني کول دغه د چاربېتې قسمونه وګڼل ـ ځکه چې حمزه بابا ورته د بابا ئے چاربېته خطاب ورکړے دے ـ ولې حمزه د غزل بابا دے ـ غزل د جوړښت په لحاظ ساده سوده صنف دے ـ فقط يو جوړښت لري ـ مګر د چاربېتې اتۀ کوره دي بيا په اتو کوروکښې مربع ، مثمن ، معشر مجاز او مستزاد نور کوره کي هم لري ، تر څو د مضمون افيرنې خبره ده ټېکه دار د ژوند په هر اړخ باندې لاس اچولے دے ـ مذهب ، سياست ، غلط رسمونه ، رواجونه د طبقاتي نظام ظلم زياتے جنګ ، امن په ملک کښې د ملک نه بهر پېښه ئي په چار بېته کښې قلم بند کړې ده ـ ولې د چاربېتې د جوړښت ښکلا ، روانۍ د قافې ، تشبيهاتو او استکارۍ په لحاظ ټېکه دار چاربېته هغه لوخې دے چې د کار دے، ولې ښائسته نه دے يا د ټېکه دار چاربېته د خامتا جامه ده چې بدن پرې خو پټ وي خوشډله پډله او زېب و زينت ئي نه وي ـ په چاربېته کښې قادرالکلامي د قاضي ګل او نوره دين اخون په برخه رسېدلې ده ـ مګر د چاربېتې حسن د احمد دين طالب ، او عبدالله استاد څخه دے ـ

اوس راځو خپلې موضوع له د کتاب په صفحه 1 باندې چې چاربېته ليک ده دا چاربېته نه ده ځکه چې د چاربېتې د تعريف شرائط نه پوره کوي ـ د چاربېتې د کړې په حقله پوهان وائي چې دا به په څلورو مصرعو مشتمل وي ـ د څلورو نه زياتې چې هر څومره وي کمې به نه وي ـ اوس دلته وګورئ ـ

ستا د کودالې چارۍ شمه قربان د رمبي

سونې که زار له لوره زر د دهقان د رمبي

کړه : زر و سسپار وخېژي د تير د کوندې

ښکلې موټر که لارۍ به وي د جاګيردار د کونې

دوړې د کوره تښتي چې ځي کاروان د رمبي

کړه ئي په درېو مصرعو مشتمله ده ـ دې ته مونږ نظم وئيلے شو ولې چار بېته نه ده ـ په صفحه 23 باندې چې چاربېته ليک ده دا هم چاربېته نه ده ـ

د رزيلانو نه کۀ راشه درشه د عزت غواړې

ځان له مصيبت غواړي ورک شه بې شعوره

کړه: کم عقله موټي کښې به اور نيسي

د زمينداره لو کښې لور نيسي

سپي د شاخېله به په زور نيسي

په جوارګرو کښې چې امن د محلت غواړي

ځان مصيبت غواړي ورک شه بې شعوره

په صفحه 29 باندې فني چاربېته ده ـ

جينۍ را دو کړه په شربت کښې انګار وګوره

راشه دا سنګار وګوره ورک د پښتون نوم شو

په صفحه 56 باندې ئې په مخمس نظم باندې سر وئيلے دے ـ مخمس نظم د چاربيتې په اهنګ کښې نۀ وئيلے کيږى ـ د کسر کړه ئې د مربع کور د چاربېتې کړه ده ـ داسې دا يو نوے ترکيب جوړ شى ـ داسې نورو نيم لوستو شاعرانو هم د نظمونو ابتدا د د چاربېتې په شان د سر نه کړې ده ـ خو هغوئى ورسره نظم ليکلے وى ـ په صفحه 93 باندې چاربېته نۀ ده ـ

د انګريزى تعليم د لاسه مسلمان ورک شو

لاړو ترې قرآن ورک شو ګورى رسالې

په صفحه 121 باندې نہ چاربېته ده ـ

پير فقير به نه شي چې په شرعه برابر نۀ شي

مست په هسې جر نه شي

پير فقير به نه شي ګرځول په اوږه ښکر نه شي

چوټ د جادو ګر نه شي

نور ليکل د طوالت باعث جوړېږي که څوک کتل غواړي کتاب دې وګوري ـ څه نظم نما غوندې شې دے ، چې ترکيب ئي خپل دے ـ کم از کم زما له نظره نه دے تېر شوے ـ په صفحه 123 باندې چاربېته نه ده ـ

شعردرته ښائم که ئي ګورې دے په جاړو کښې

ګرځي به په شاړو کښې پاسه د بنګلو سره

يه صفحه 133باندې هم چاربېته نه ده ـ

څه شوې د اسلام ستنې سرۍ او عمارت څۀ شو

ډال د کرامت څۀ

کړه: څۀ شوې د اسلام ستنې سرۍ غريب بيمار شولو

ورک ترېنه طبيب شولو

دوي چې په بوتل کښې ګرځوو هغه شربت څه شو

ډال د کرامت څه شو

په صفحه 235 باندې ستاري چاربېته چاربېته نه ده ـ ماله ډېر افسوس سره ليکل پرېوځي چې زمونږ د چار بېته بابا د چاربېتې د تعريف نه نۀ دے خبر ـ د چار بېتې تعريف دے چې کړه ئي څلور مصرعو نه کمه نه وي ، دلته کتے شي چې کړه په دريو مصرعو مشتمل ده ـ هم دغه چاربېته شرين يار يوسفزي په خپل ناچاپه کتاب چاربېته کښې د قسم په طور اخستې ده ـ د شيرين يار غوندې د اوزانو او بحور ماهر ښۀ غزل ګو او نظم ګو پرې خطا شوے دے ، عام قاري به خامخا تيندک خوري ـ

د ورخه تېرو اوبو هسې فرياد کړے دے

د جبرائيل په کاغذ دستخط شداد کړے دے

کړه : ما چې دوزخ کړو تسليم تا کړو جنت د بادو

اخرت ما کړو تسليم تا کړو زيارت د بادو

تقسيم زمونږ د باړو نمسو د عاد کړ دے

د جبرائيل په کاغذ دستخط شداد کړے دے

په صفحه 236 باندې بله ستاري هم چاربېته نه ده ـ

سر ؛ دا د خېبر د کاڼو مور چې د جنګ لرې

يا د پښتون په قانون تورې نه زنګ لرې

کړه : مېچن ارټ که کا ڼۍ زاړۀ اوزار ورکېږي

رېکارډ د بل د باجې ستا يکه زار ورکېږي

منګے رباب د حجرې سره د چنګ لرې

يا د پښتون په قانون تورې نه زنګ لرې کړه

زما له دې زيار نه مقصد په کتابونو يا په چا شخصيت باندې تنقيد کول نۀ ؤ ـ بلکې دا خبره ښکاره کؤل وو چې مونږ کومې تېروتنې کړې دي په هغو باندې نظر ثاني وکړو ـ چې د راتلونکي نسل اديب ترې په صحيح ډول استفاده کولے شي ـ او ادارې دې تش په نامه پوهانو ته کار نه سپاري ـ او بله خبره دا ده چې په دې کتابونو کښې څه ليک دي هغه من وعن نه خپلوي ـ خپل له عندې هم تحقيق پکار دے ـ د هار و بهار توضيحات ښاغلي حبيب الله رفيع صېب ليکلي دي ـ قاضي عبدالحليم اثر صېب زمونږ هغه اديب دے چې پښتو سره سره ئي په اردو باندې هم دسترس لرلو ، د عبد الواحد ټېکه دار په چار بېتو با ندې سرېزې اند ېش او هميش خليل صېب ليکلي دي ـ يا خو ددې مشرانو د چاربېتې په باب کښې دومره علم نۀ ؤ ـ يا ئې چاربېته ددې قابل نه ده ګڼلې چې محنت پرې وکړے شي ــ