رومانیت

(د مشھور انګرېز نقاد Lascelles Abercrombie د مضمون بعنوان Romanticism ملخص ترجمہ)

مختلف نقادان رومانیت لہ د لانديني رحجاناتو سرہ تړی:

• د روح ازادی او د فطرت طرف تہ مراجعت

• دفطرت برخلاف بغاوت او خارقِ عادت څیزونو سرہ زړۂ تړل

• تکنیکی خلوص

• د اجتماعی ابترۍ ائینہ داری

• د ماضی احیا

• د ھئیت طلسم شکنی

• د وګړی د روايت خلاف اعلانِ جنګ

لوګن پیئرسل (Logan Pearsal Smith) د رومانټک ماخذ داسې بیان کړے دے۔ چې کوم عشقیہ داستانونہ پہ ازمنۂ وسطیٰ کښې د رومان پہ نوم لیکلے شوي دي چې کوم منظر د ھغوی ماحول یا فضا طرف تہ ذھن بیائي ھغہ د رومانټک پہ لقب ملقب کېدۂ بہ۔ پہ دې داستانونو کښې تخیل بہ پہ واقعیت باندې غالب بہ ؤ، یعنی فرضی خبرې د اصلی واقعاتو نہ بہ زیاتې اھمې وې۔ رو رو رومانټک لفظ د مصورۍ نہ ادبی تخلیقاتو تہ منتقل شو او اشیاؤ تہ پہ یو خاص زاویہ نګاہ سرہ کتو او پېش کولو پہ سلسلہ کښې استعمالېدل شروع شو۔

پہ دنیا کښې څوک داسې شاعر نۂ دے تېر چې د ھغۂ پہ کلام کښې لږ ډېر رومانیت موجود نۂ وی خو ددې دا مقصد نۂ دے چې دا شاعران رومانی شاعران وو۔ سمہ خبرہ دا دہ چې رومانیت ددې شاعرانو د کلام محض صفت ؤ۔

رومانیت څۂ زمانې یا تمدن لۂ پارہ مخصوص نۂ دے, نہ ھغہ څۂ بیان سرہ پہ خصوصی طور باندې علاقہ لری۔ متروکات او بدعاتو تہ رومانی نۂ شی وئیلے کېدے۔ او نہ دغہ شان د روایتی اسلوبونو خلاف بغاوت تہ وئیلے کېدے شی۔ کۂ رومانیت اسلوبِ بیان خصوصیت نۂ دے بیا څۂ دے؟ مونږہ خپل موجودہ مقصد د پارہ رومانیت تہ بہ یو زاویِہ نګاہ ووایو۔ د رومانیت او کلاسکیت مقابلہ د سرہ ناجائزہ دہ، ځکہ چې کلاسکیت نورو غوندې اشیاؤ سرہ تعلق لری پہ دې دواړو کښې څۂ شے ھم مشترک نۂ دے۔

رومانیت د فن یو عنصر دے، لکہ د زړې فلسفې مطابق خاک، باد، اب او اتش د کائنات عناصرِ اربعہ وو۔ کلاسکیت ددې خلاف یو عنصر نۂ دے بلکہ دې ټولو عناصرو لہ یو ځائے کولو یوہ طریقہ دہ۔ پہ زاړہ فلسفہ کښې عالم کبیر او عالم صغیر بہ چې کوم تفریق کېدۂ د ھغې پہ بنیاد مونږ ددې نقطې وضاحت داسې کولو شو چې کلہ پہ یو انسان کښې ټول مزاجونہ متوازن مقدار کښې وی ھغہ انسان صحت مند ګڼلے شی۔ کلاسکیت مثال پہ ادب کښې ھم دا دے۔

کلاسکیت د فن د صحت نوم دے، یعنی د مزاج د توازن نوم۔ کلاسکیت چې چې کوم عناصر مجتمع کوی پہ ھغې کښې یو عنصر رومانیت ھم وی۔ یو بل عنصر چې درومانیت مخالف دے واقعیت دے۔ اګر څۂ تضاد دے ھغہ پہ رومانیت او واقعیت کښې دے۔

کلاسکیت تہ د فن صحت وئیلو دا مطلب نۂ دے چې رومانیت او واقعیت د فن بیماریانې دی۔ ددې برعکس دا دواړہ د صحت لوازماتو کښې دی او دواړہ پہ کلاسکیت کښې موجود وی۔ څنګہ چې یو انسان شاذ د مکمل صحت پہ حالت کښې وی دغہ شان فن لۂ پارہ مکمل صحت یو نادر کېفیت وی۔ رومانی شاعر ان ھغہ شاعرانو تہ وئیل پکار دی چې پہ چا باندې روماني اوصاف غالب وی، یعنی ھغوی د شاعرۍ د نورو اوصافو سرہ پہ توازن کښې نۂ وی بلکہ نور اوصافو تہ یې شاہ کړې وی۔ پہ دوی کښې او کلاسکی شاعرانو کښی دغہ ھمرہ فرق وی۔

یو واضح رومانی رحجان چې کوم خپل ځان یو جذبې، خیال یا مثال پہ ذریعہ څرګندہ وی ھغہ دے د بُعد نہ تاثر اخستل۔ د تامس کېمبل (Thomas Cambell) یو مشھورہ مصرعہ دہ چې د ھغې ترجمہ دہ چې فاصلې نظارې لہ طلسمی کېفیت اوبخښی دا د رومانیت خلاصہ دہ۔ د فاصلې دا خاصیت دے چې د اشیاؤ نقش ونګار غېر واضح او تت کړی دغہ صفات چې کلہ پہ جذبو کښې پېدا شی یوہ نرمی، سست والے او ابھام پېدا کړی، دا ھاغہ صفات دی چې کوم رومانیت لہ خوښ دی پہ دې کښې یو بنیادی صفت مضمر دے د واقعیت نہ ګرېز۔ د انسان نفس بھرنۍ دنیا سرہ تعلق کم کړی او پہ داخل کښې ډوب شی۔ لۂ دې نہ چې یو قدم پہ مخہ واخلو د رومانی ژوند نظریہ متشکل شی۔ رومانیت د خارجی تجربو نہ روګردانی او پہ داخل کښې د ورکېدو نوم دے۔ رومانیت پہ ادراک باندې تخیل لہ ترجیع ورکوی۔ رومانی لمحې د ھر شاعر پہ کلام کښې راځی ھر شاعر د نشو نما پہ مختلف ادوارو کښې کلہ رومانی او کلہ کلاسکی شی۔ ھومر،دانتے، شېکسپیٔر او ګوئټے چې د مغرب د شاعرانو لوے استاددان منلے کېږی څلور واړہ لۂ دغہ تجربې سرہ مخ شوی دی۔ د فن پہ شان د فلسفې ھم یو رومانی اړخ موجود دے مثال پہ توګہ عنیت یا مثالیت۔

د یونان حکیم شاعر (Empedocles)چې کائناتِ فطرت باندې خپل تفوق ثابتولو د ایټنا اتش فشان پہ لمبو کښې ودنګل پہ خپل کلام کښې د دوہ څیزونو فرق کوی د انسان خودی او د عرفانِ غېر د ھغۂ پہ خیال اولنے عرفان عرفان وحدت دے او دوئیم عرفانِ کثرت۔ اولنے عرفان د تخیل رابطہ افرینۍ نتیجہ دہ او دوئیم د حواس د انتشار انګېزۍ۔ ہریکلټس د خیال مطابق دا دواړہ د یو کل مساوی نصف دی۔ لیکن امباډقلس د فیثاغورس اتباع پہ کولو دتخیل تخلیق کړې باطنی دنیا لہ د حواس بخښلې پہ خارجی دنیا باندې ترجیع ورکوی۔ باطنی دنیا حقیقی دہ او خارجی دنیا محض وہم او د حواسو شعبدہ بازی دہ۔

کائناتِ فطرت د امباډقلس نیز د څلورو عناصرو نہ جوړہ دہ، خاورہ، ھوا، اور او اوبۂ پہ د ې عناصرو باندې دومختلف قوتونہ حکومت کوی، یعنی عشق او نفاق۔ پہ دې کښې موخر الذکر دکائنات د ھغہ رحجان نوم دے چې کوم وحدت لہ کثرت کښې کل پہ اجزا کښې او مجموعہ پہ افراد کښې بدل کړی۔ چنانچہ فرد د اجماع پہ مقابلہ کښې پہ خپلہ ھستی قائم ساتلو باندې مجبور دے۔ عشق ھغہ قوت دے چې کوم د یوې مظبوطہ رسۍ پہ طور عالم وجود لہ مربوط ساتی۔

کۂ د نفاق قوت موجود نۂ وے نو عشق بہ د موصلت افرینۍ لۂ کبلہ دې ھنګامہِ کثرت تہ زوړ وحدت بخښلے ؤ۔ عشق کۂ پہ خپلو مخالف قوتونو باندې غالب راغے د من وتُو د این و ان څۂ فرق بہ پاتې نۂ شی د صورتونو تنوع بہ واحد مجسمہِ کمال کښې بدل شی۔ ھغہ وخت بہ صرف وجود پاتې شی او د مخلوق بہ څۂ ھستی نۂ وی ۔

عشق کائنات لہ تسخیر کولو د پارہ کوم ځائے نہ مھم جوی شروع کولے شی ظاھرہ د ھغۂ میدان باطن دے۔ چې کوم ځائے نہ د وحدت د نُور ظہور دے۔ د عشق پہ وسیلہ د ژوند تکمیل د رومانیت بلہ د خوښې موضوع دہ ،بلکې ددې یو مرتفع صورت د انفرادی نفس د عشق پہ وسیلہ د خداے عرفان او وصال حاصلول دی۔ کوم زړۂ چې د عشق جلوہ ګاہ وې ھغہ ھغۂ تہ د یو افضل دنیانقشې ښائی۔ د ذات جوھر او تصورات رومانیت تہ مرغوب دی۔

بلیک پہ پہ ورډز ورتھ باندې تور اولګوۂ چې زما وېرہ دہ چې ھغہ فطرت سرہ محبت کوی ۔ او فطرت کارِ شېطان دے۔ د بلیک صرف دا اعتراض ؤ چې ورډزورتھ خارجی دنیا سرہ ولې پہ مصالحت رضا دے۔ بلیک مخکښی لیکی

" زۂ خپل پہ حقلہ دا دعوہٰ کوم چې زۂ خارجی کائنات تہ یوہ سترګہ ھم نۂ ګورم، زما دپارہ کائنات یو مزاحمت دے ممدِعمل نۂ دے۔ کۂ زما نہ دا تپوس اوکړے شی چې نمر خیژی ہغہ تاتہ قرص اتشین چې د یو اشرفۍ پہ شان دے نۂ ښکاری؟ نۂ نۂ ماتہ کوکبہِ اسمانی یوہ دستہ ښکاری چې پہ اوچت اواز حمدیہ ترانہ وائی مقدس دے ھغہ ذات چې د جلوې مخکښې یې دا افتاب یوہ ذرہ دہ۔ زۂ د خپلې جسمانی سترګې ھیڅ تپوس نہ کوم څۂ رنګ چې زۂ د یوې کھړکۍ نہ د بھرنی منظر پہ حقلہ څۂ سوال نۂ کوم زہ ھغې لہ پردہ ګڼم او ترې پورې اوځم۔"

دا اعلان د تصوف خلاصہ دہ ۔ دا بصیرت د عرفان وسیلہ نۂ دہ، بلکې دا معراجِ خودی ذریعہ دہ۔ صوفی دحواس دنیا نہ یعنی د ھغہ صفاتو نہ چې د ادراک پہ وساطت کېږی خپل ځان بې نیازہ کړی د صوفی باطنی تجربہ یو رومانی شے دے۔

د شېلے پہ ذھن چې د کوم کمال پزیر ژوند خیال ؤ ھغہ لۂ دې نہ مختلف ؤ چې د ژوند کوم تکمیل ھغہ تہ منظور ؤ ھغہ ددی دنیا ژوند ؤ۔ یعنی د عام انسانانو ژوند دھغہ عقیدہ وہ چې دا ژوند د محبت پہ ذریعہ کامل جوړېدے شی۔ د ھغہ شاعری د محبت پہ شان کښې یو مسلسلہ قصیدہ دہ د فطرت پہ مظاھرو کښې رومانی شاعر تہ دخپلې باطنی تجربې عکس ښکاری۔ فظرت دھغۂ د داخلی ژوند نہ علاوہ نور ھیڅ ھم نۂ دے۔ ورډزورتھ وائی د روانو غرئیزو خوړونو لېونۍ مینہ ھغۂ د پارہ بې معنې دہ۔ ھغہ فطرت تہ خراجِ تحسین نۂ پېش کوی خپل د شعور د حسن اعلان کوی۔

پہ کلاسکی شاعرۍ کښې د کل ھئیت د اجزا پہ ھئیت باندې غالب وی د ھغې مقصد دا وی چې ټول تخلیق واحد تاثیر پېدا کړی ځکہ توازن،ھم اھنګی، د خارجی او باطنی تجربو مساوی مقدار، علم او تخیل تعاون ، شعور دوئی پہ یکتايۍ کښې بدل کړی۔ چې کوم شعری تخلیق کښې دا صفات څومرہ کم وی دغہ ھمرہ کلاسکی ادب نہ لرې او رومانی ادب تہ نیزدې وی۔

رومانیت یو مزاج، یو ذھنی زاویہ یو تجربہ دہ۔ ددی سروکار د فنی تخلیق تصور سرہ وی نہ چې د اسلوبِ بیان سرہ، پہ شاعرۍ کښې ھئیت یو تکنیکی مسٔلہ دہ۔ دا د یو نظم مجموعی تاثیر لہ پہ منظم کل کښی مجسم کولو ،مجموعی کېفیت بخښلو د تصور وحدت ورکولو نوم دے۔ رومانی شاعرانو لۂ پارہ ھئیت ثانوی حثیت لری۔